Sibel DÜNDAR* Uğur DÜNDAR**

* Menderes Lisesi Beden Eğitimi Öğretmeni,

** Celal Bayar Ünv. Bed. Eğt ve Spr. Yük.okl.Arş.Gör.

İnsanlık tarihinin başlangıcından bugüne kadar geçirilen evrimin temelinde insanoğlunun arayışçılık özelliği yatmaktadır. Spor bilimindeki gelişimi incelediğimizde arayışçılık özelliğinin sporun evrensel gelişimine ne derece katkısı olduğunu görebiliriz. Spor biliminde ve özellikle antrenman biliminde antrenmanın genel esasları konusunda uzlaşmaya varılamayan bir nokta kalmamıştır. Sorun, antrenman ölçüt ve yöntemlerinin takım sporları veya bireysel sporlarda verim açısından ne kadar uygulanması gerektiği konusunda ortak bir fikir birliğine varılamamış olmasıdır.

Tüm spor dallarında antrenmanın amacı temel bir fizyolojik baza ulaşmak ve bunu korumak-geliştirmektir. Sportif verim olarak düşünüldüğünde çok sayıdaki yetilerin birlikte ortaya çıkardığı bir verim düzeyidir. Bu farklı parçalar birbirlerinden kavram olarak ayrılmasalar bile antrenman uygulaması içinde birbirlerinden soyutlanamazlar. Zaten bu parçaların optimal birlikteliği sportif verimi oluşturur. Spor antrenmanı dolayısı ile sportif verim kondisyonel ve koordinatif yetilerin tamamına ihtiyaç gösterir.

Şekil 1: Antrenmanın Parçaları (4).

Şekil 2: Sprint verim faktörleri (4).

Sprint antrenmanı içinde ve sprint verimini direk etkileyen bu faktörleri kısaca gözden geçirirsek;

Adım Uzunluğu-Adım Frekansı: Sprint veriminde uygulanan antrenmanların temel hedefini oluşturur; adım uzunluğunu arttırmak-adım frekansını yükseltmek. Bunu yaparken iki faktörden biri olumsuz etkilenebilir. Her ikisini olumlu olarak geliştirebilmek oldukça zor ve zaman alıcı bir çalışmadır (D.G.B. için: Açıkada, C, Alpar, R.-"100 m. Koşusunun Matematik Modeli").

* Kuvvet: Tüm sporlarda verimi belirleyen yetilerden biridir. Genel olarak "Bir direnç karşısında belirli bir ölçüde dayanabilme yetisi" (1), olarak tanımlanabilir. Genel ve özel kuvvet olarak ayrılsada bizim için önemli olan branşa özgü gereksinimlerin karşılanmasında kullanılacak kuvvet formlarıdır.

* Sürat-Koordinasyon: Sporda verimi belirleyen motorsal yetilerden biridir. Fakat diğer yetilere oranla geliştirilmesi en sınırlı olan, genellikle bireyin kalıtımsal olarak getirdiği fizyolojik potansiyel üzerine çalışılıp iyileştirilebilen bir özelliktir. Antrenman biliminde sürat özelliği dört grupta sınıflandırılır.

1- Reaksiyon sürati, 2- Maksimum dönüşümsüz sürat, 3- Maksimum dönüşümlü sürat, 4- Kuvvet sürati. Bunlardan reaksiyon sürati: Bir uyaranın verilmesinden hare ketin

Şekil 3: Kuvvet Formları (2).

KUVVET *

MAKSİMAL	KUVVET	ÇABUK KUVVET	KUVVET DAYANIKLILIĞI

Dinamik K. Tepki K. İtme K.	Statik K. Çekme K.	Sprint Kuvveti Sıçrama Kuvveti Patlayıcı Kuvvet	Sprint Kuv. Dayanık. Sıçrama Kuv. Dayanık. Patlayıcı Kuv. Dayanık.

(*- Sprint verimi için gerekli olanlar yazılmıştır).

ilk belirtisinin görüldüğü kas kasılmasına kadar geçen zamanı içerir, maksimum dönüşümlü sürat ile birlikte sprintte verimi etkiler. Koordinasyon "Amaçlanan hareket için merkezi sinir sistemi ile iskelet-kas sisteminin karşılıklı uyum içinde etkileşimidir (1). Sportif verim yalnızca kondisyonel özelliklere ya da enerji metabolizmalarına bağlı değil aynı zamanda psiko-nörolojik süreçlere bağlı bir kavramdır. Bu süreçlerde koordinasyonu içerir. "Koordinasyon yetisinin yüksekliği oranında yeni ve daha zor tekniklerin öğrenilmesi çabuk ve etkili olur" (3)

* Özel Dayanıklılık: Genel olarak dayanıklılık motorsal ve bireysel karakterle ilgili
bir yetidir. Bu yetinin kalitesi kalp-dolaşım sistemi, solunum sistemi, sinir sistemi,
enerji metobalizması ve psikolojik etkenlerle belirlenir. Organizmanın yapılan işe karşı
koyabilme yetişidir. Organizmanın yorgunluğa karşı koyabilme yetisi, şiddet ve
dayanıklılık yönünden spor dallarına göre farklılık gösterir. Sürat antrenmanı için aerobik her iki türlü dayanıklılığa ihtiyaç vardır. Anaerobik dayanıklılık,

- Kısa süreli anaerobik dayanıklılık (alaktik anaerobik enerji yolu).

- Orta süreli anaerobik dayanıklılık (Laktik anaerobik enerji yolu).

Özel dayanıklılık yüksek nitelikte anaerobik verimin düzeltilmesi, geliştirilmesi için kullanılan antrenman yöntemlerindendir. Bu tip çalışmalar antrenman kalitesini korumak ve aşamalı ilerlemeyi sağlamak amacı ile sıklıkla kullanılır. Özel sürat dayanıklılığı gibi özel kuvvet dayanıklılığı çalışmaları da uygulanır.

* Teknik: Belirli bir verim durumuna yönelmiş planlı bir süreçtir. Verim durumu ise kondisyonel, koordinatif, ruhsal yetiler ve bireysel özelliklerin bir bütünlük içerisinde etkiletişimin oluşturduğu sonuçtur. Branşın biomekaniksel gereklerine göre bireyin fizyolojik-morfolojik özelliklerinin bu gerekleri yerine getirebilecek biçimde eğitilmesidir. Motorik özelliklere bağlı olarak tekniğin ihmal edilmesi fiziksel kondisyona etki eder (D.G.B. için: Dündar, U.- "Teknik Antrenman").

* Esneklik: Esnekliği kas elastikiyeti ve eklem hareketliliği olarak düşünmek gerekir. Kasların esneyebilme özelliğinin sakatlanma riskini azaltması yanı sıra branşın ihtiyacının üzerinde oluşan kas elastikiyeti ise kas geriliminin uzun zamanda oluşmasına ve gerilimin zayıflamasında da yol açabilir. Eklem hareketliliği ise ekstremitelerin hareket sınırlarının genişlemesine yol açacağından sportif verim için gereklidir.

Bu bilgiler ışığında antrenman planları hazırlanırken değişik bakış açıları olabilir. Kendi planlamamızda, her ne kadar ülkemizde uzun süreli planlamaları uygulamak zor ise de (ülkenin değişen koşulları, sporcunun motivasyon seviyesinin korunması, federasyonların belirginlik kazanmayan hedefleri vb. sebeplerden), kendi hedeflerimiz doğrultusunda 4 yılık bir planlama yaptık. Bu planlama içindeki ara hedefler ise 1983 yılı Akdeniz oyunlarının barajı, 1984 Los Angles olimpiyat oyunlarının barajının geçilmesi ve 1985-86 yıllarında bireysel en iyi verim düzeyine erişmeyi hedeflemiştik. Antrenmanlara 1981 yılı mayıs ayında başlandı, verim hedefleri ise I. yılda sprint verimini en üst düzeye çıkarmak, 2. yılda oluşturulan sprint verimi üzerine dayanıklılık yetisini geliştirmek, 3. ve 4. yılarda ise bunların üzerine düzeltilmiş tekniğe dayalı olarak ritm yetisini oturtmak ve en üst düzey verime ulaşmaktı. Bu hedefler doğrultusunda elde edilen en iyi verim dereceleri şöyle olmuştur;

Tablo 1: Yıllara göre elde edilen en iyi verim dereceleri.

Sezon 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87

30 m Tak.
startl ı		3.95	3.93	3.90	3.95	3.97
60 m Tak.
startlı		7.44	7.82 e	7.60	7.70	7.65
100 m		11.7YTR 12.18 e	12.0	11.9	12.1 12.40 E	12.1 12.36 e
200 M		24.6 24.44 eYTR	24.8 e	25.00 e	25.3	25.40 e
400 m		57.7	57.6	55.57 eYTR	-	-
400'm.	eng.	63.8	59.79 eYTR	58.63 eYTR	60.1	59.8

Görüldüğü gibi 3-4 yıl içinde hedeflenen verim düzeylerine ulaşılmıştır. I. yıl içinde Akdeniz oyunları ve Los Angles olimpiyat oyunları barajları geçildi, 3. yılda ise Avrupa şampiyon kulüpler kupasında 2. olundu. Bu süreç içinde de 12'si bireysel 4'ü bayrakta olmak üzere 16 rekora ulaşıldı.

Bu makro planlama süreci içinde yapılan antrenmanlar ve bu antrenmanlarda uygulanan toplam yük miktarları ise aşağıdaki düzeyde olmuştur.

Tablo 2: Yıllara göre antrenman yüklerinin dağılımı.

Sezon 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87

Start Çalış
(Adet)	690	469	550	115	525
Sprint
(0-150 m) (km)	39.970	51.010	62.626	56.600	100.985
Sprint
(150-450 m) (km)	71.200	82.450	98.750	90.365	93.320
Devam Koşusu
(km)	138.500	165.600	192.120	165.155	148.485
Yatay ve Dikey
Sıçrama (adet)	8150	11000	9550	10575	18680
Halter (ton)	45.810	172.800	99.350	103.380	173.840
Teknik (adte)	454	781	841	588	1422

Toplam yük miktarlarının bu şekilde gösterilmesi uzun süreli antrenman planlamalarında yardımcı olabilir. Antrenman yüklerinin istenilen amaca yönelik olarak arttırılması veya antrenmanın bütün yük elementlerinde yapılacak artışlar ile planlar uygulanabilir. Fakat unutulmaması gereken en önemli nokta; antrenman yüklerinde istenilen amaca yönelik yük artışları gerçekleştirilirken genişleyecek olan antrenman hacmine karşılık istenilen antrenman şiddetinin oluşturulamaması sportif verimde istenilen hedefe ulaşmada problemler oluşturur.

Vermiş olduğumuz bu toplam yük miktarlarının antrenör ve sporcularda hangi bölümde ne kadar sorusunu gündeme getireceğini de bildiğimiz için antrenman bölümlerine göre dökümünü de .yaptık. Periodlamada uyguladığımız bölümlerin takvimdeki karşılıklarını ise; BölümO 1, Kasım-Aralık/Mart-Nisan, Bölüm 2:, Ocak/ Mayıs, Bölüm 3: Şubat/Haziran, Bölüm: 4, Temmuz, Bölüm: 5, Ağustos-Eylül, Bölüm: 6, Ekim aylarını kapsamaktadır. Hedeflediğmiiz verime ulaştığımız 3 yılın bölümlere göre yük dağılımı aşağıdaki gibi olmuştur.

Tablo 3: Antrenman yüklerinin bölümlere göre dağılımı:

(1: Start çalışması, 2: Sprint 0-150, 3: Srint 150-450, 4: Devam koşusu, 5: Sıçrama, 6: Halter, 7: Teknik).

Görüldüğü gibi antrenmanda en yoğun çalışmaların bölüm 1 ve bölüm 2'de yapıldığı ortaya çıkmaktadır. Elbette bu doğal bir sonuçtur, fakat daha detaylı incelenirse ülkemizdeki yaygın kanı olan sporcu hazırlık döneminde yaptığı çalışmalar ile koşar" ilkesinin burada geçerli olmadığını görebiliriz. Örnek: 1982-83 sezonunda start çalışmaları bölümü 1'de % 24.5, bölüm 2'de % 30'luk bir antrenman yüküne ulaşmışken bölüm 2 ve 5'de uygulanan antrenman yükü ise % 33.4 olmuştur. Devam koşularında da yine aynı sezon bölüm 1'de % 37.8 bölüm 2'de % 26.14lik antrenman yükü uygulanırken bölüm 3 ve 5'de % 30.3'lük bir değere ulaşılmıştır. Halter ile yapılan çalışmalarda da yine aynı sezon bölüm 1'de % 48.7, bölüm 2'de % 19.6'lık bir antrenman yükü uygulanırken bölüm 3 ve 5'de uygulanan kısa süreli maksimal uyum yöntemi ile yapılan çalışmaların toplamı % 25.7 olmuştur. Diğer bir deyişle bölüm 1 ve bölüm 2'de yapılan çalışmalar kadar bölüm 3,4 ve 5'de de antrenman yapılmalıdır. Yalnız bu antrenmanlar uygulanırken kapsam genişliği ve de şiddet yüksekliği sonucu oluşabilecek sorunlara hazırlıklı olunmalı ve tedbir alınmalıdır.

Bu yük dağılımları ülkemizde üst düzey verime ulaşmayı hedefleyen bayan sporculara örnek olabilir. Örnek antrenman programlarının verilmesine geçmişte olduğu gibi şimdi de karşıyız. Çünkü bu tür antrenman programları antrenör ve sporcuları arayışçılıktan çok taklitçiliğe yöneltmekte ve sonuçta başarısız durumlara düşürmektedir. Bu nedenle sadece toplam yük dağılımlarını vermekle yetindik.

Sonuç olarak, ülkemizde kendi sporcularımızın yetenek parametrelerine uygun antrenman yükleri oluşturup, bunların makro planlar içinde mezo ve mikro dağılımları doğru bir şekilde yapılabilir ve de uygulanabilirse üst düzey verimlere ulaşmak hiç de hayal değildir. Burudaki temel nokta, sporcunun özelliklerinin tam olarak bilinmesi ve tananması yanı sıra antrenörün oluşturduğu hedeflerin akılcı olması koşuludur.

KAYNAKLAR

1- HOLLMAN, W./Hettinger, T. - arbeits und Trainingsgrundlagen, Stutgart. 1980.

2- LETZELTER, H./LETZELTER, M.- Krafttraining, Hamburg. 1986.

3- WEINECK, J. - Optimales Training, Erlengen. 1985.

4- WINCKLER, G.- "an examination of speed endurance" New Studies İn Athletics, Vol: 6, No: 1, London, 1991.

Yayına Hazırlayan : Bekir İNAN