SPRİNT YETENEĞİNİN GELİŞMESİ
Bir spor dalında çok yüksek düzeyde performans göstermek ve üst düzeyde başarı elde etmek için ilgili spor dalıyla uğraşan birey ya da bireylerin gerek kalıtsal, gerek sonradan kazanılmış olan yetenek ve yatkınlıkların o spor dalına uygun ve elverişli olması gerekir. Bu nedenle "sporda yetenek seçimi ve geliştirilmesi" performansı belirleyen en önemli işlemdir. Bu işlem ne kadar "erkenden" ve "vaktinde" yapılırsa doğruluk derecesi o denli yüksek olur.
Çocuk ve gençlerin bir spor dalında olan yetenek seçimi işlemleri, onların düzenli yaptıkları spor etkinlikleri ortamında spor okulları ve spor kulüpleri içerisindeki çalışmaları sırasında dikkatli ve uzun süreli gözlem yöntemlerle yapılabilmektedir. Bu gözlem ve yöntemlerde çocuk ve gencin salt fiziksel becerileri veri olarak ele alınmayıp, zihinsel ve duyumsal yetenek ve yatkınlıklarının da o spor dalına yatkınlık ve elverişliliği göz önünde bulundurulur (1).
Bilinen sprint yetenekleri (merkezi sinir sistemi, kas fibrillerinin dağılımı, sinir-kas koordinasyonu, O2 borcu, toleransı, v.b.) antrenman metodlarından çok genetik (aktörlere bağlıdır. Bütün fiziksel performansların bir parçası olan süratin gelişiminin zor olduğu bilinmektedir. Bu, son 30-40 yıl esnasında % 3-5’lik ilerleme gösteren dünya sprint rekorlarının gelişiminde de görülebilmektedir.
Genel gelişim antrenmanları, çocuklara 7-12 yaşları arasında yaptırılır. But ada 7-9 yaşlarında yapılan çalışmalar bedensel gelişmeyi destekleyici yönde olmalıdır. 10-12 yaşları arasında ise bedensel özellikleri aktif hale dönüştürecek çalışmalar yaptırılmalıdır (3).
Balshevitch, uygun koşu tekniğinin yerleştirilmesinin biyolojik yaşının 7-8 olduğu işaret eder. O çocuklarda 5 yaşta temel yapı elementlerinin yerleştirilmesi gerekliyi ve 8-10 yaşlar arasında da koordinasyon gelişiminin yer alması gerektiği koordinasyon ve koşu tekniğinin gelişiminde biyolojik yaşın en uygun olmadığını, iddia eder (2).
• Temel Özelleşme Safhası’nda; normal şartlarda sprintin geliştirilmesi önemli değildir. Aksine normal şartlarda (ormanda, tepe yukarı, kumda, karda) koşular, bayrak koşuları gibi değişen durumlardaki çalışmalar ön plana çıkar. Futbol, basketbol ve hentbol gibi sürat değişkenliğine ihtiyaç duyulan çoğu oyunlar, sprint yeteneğinin geliştirilmesi için uygundur. 6-10 Engel (40-50 cm yüksek) sıçramalar, sağlık topu (2-5 kg) alıştırmaları, hafif dambıllarla (2-3 x 5-10 Tekrar) çalışmalar, sağlık topu üzerinden sıçramalar, cimnastik hareketleri, kısa mesafeden koşarak uzun atlamalar ve gülle ile atmalar, ek çalışmalardır. 20 m’den 200 m’ye kadar düzenlenen koşular ve özel koşu alıştırmaları bu antrenman safhasında kullanırlar. Koşunun uygun hareketle yapılması korunmalıdır, yoksa yanlış çalışma alıştırmaları tekniği bozabilir. Engel ve değişik uzun atlama alıştırmaları fiziksel çalışma kapasiteleri ve sprint tekniğini geliştirici etkisi olduğu unutulmamalıdır.
Temel özelleşme safhasının önemli bir düşüncesi koşu tekniği hatalarının düzeltilmesidir. Yüklenme şiddet arttırılmadan, hacimce ağır ağır arttırılmalıdır. Yarışma programları çok çeşitli olmalıdır. D. Uzun atlama, yüksek atlama, uzun atlama, engel koşuları, 30-50-150-200-300 m. Sprint koşuları ve bayrak koşuları içine alan yarışmalar tavsiye edilir. Her yarışma gününde 3-5 branş yaptırılır (2).
ÖZELLEŞME SAFHASI:
16-17 yaşlarında sprinterler özelleşmeye başlar. Antrenman hacmi ve aşağıdaki metodlar kullanılarak oldukça arttırılır.
•Maksimum
süratle hafif dirençler kullanarak, güç gelişimi için tekrar metodu.
•Normal durum
altındaki çalışmayla, sprint ve koşu alıştırmaları.
•Çeşitli durumların (sert ve hafif) altındaki
çalışmayla sürat gelişimi alıştırmaları.
•Sürat gelişimi ile ilgili sportif oyunlar.
Sprinterin tekniksel ve fiziksel gelişiminde, optimal direncin kullanılması son derece önemlidir. Seçilen direnç, atlete süratin hafifçe azaltılmasıyla sprint hareketinin dinamik yapısında çalışmasına izin verilir.
Özelleşme safhasında, aşırı derecede max. Sürat koşularını kullanmaktan
kaçınmak gerekir. Düzenli max. Sürat koşularında ve kullanılan antrenman
metodlarındaki çeşit eksikliği, hareket “sterotype” gelişimi söz konusudur.
Sabit sürat ve performansı gelişmeyecek ve aşağı düşecektir (2).
MÜKEMMELLİK SAFHASI (18-19 YAŞ)
Bu antrenman volümü daha arttırılmasından oluşan dar bir özelleşme safhasıdır. Sporcu maxsimuma sık sık ulaşır. 3-5 yıllık gözlem antrenmandan sonra antrenör, alet yeteneklerini karakterlerini, antrenman yoğunluğunun toleransını, fiziksel ve tekniksel çalışma seviyesini iyice bilir.
Mükemmellik safhasında sadece seçilen antrenman şiddeti, süresi ve
dinlenmede önemlidir.
|
Yıllık Antrenman Sayısı |
10-12 Yaş 160 |
13-15 Yaş 180-190 |
16-17 Yaş 220-230 |
18-19 Yaş 320 |
20 Yaş 300 |
|
80 m’ye kadar koşu (%96-100) (km) |
|
2.0 |
10 |
20 |
25 |
|
80 m’ye kadar
koşu (% 95’in altı/ (km) |
5 |
10-15
|
25 |
30 |
35 |
|
80’nin üstündeki koşu (% 91-100) (km) |
|
2-3 |
10 |
20 |
25 |
|
80’nin üstündeki
koşu (%18’in altı) (km) |
|
20-30
|
55 |
80 |
60 |
|
Ağırlık Çalışması
(ton) |
|
50-100
|
150 |
200 |
150 |
|
Koşu Alıştırmalar;
(km) |
20 |
40-50
|
60 |
80 |
60 |
|
Sıçrama
Alıştırmaları
|
1000 |
1000-4000
|
7000 |
10.000
|
8.000
|
|
Çıkış Çalışması
(adet) |
200 |
400-500
|
800 |
1100 |
1200 |
|
Sportif oyun ve
hareketli oyun (saat) |
50+150
|
150+50
|
120+0 |
100+0 |
87+0 |
|
Genel Fiziksel
Hazırlanma |
70 |
120 |
180 |
140 |
70 |
|
Arazi Koşusu
(krn) |
50 |
160 |
180 |
120 |
80 |
|
Atletizm diğer
branşlar (saat)
|
30 |
80 |
50 |
25 |
10 |
|
Yarışma (sayı) |
8-10 |
15-20
|
30-35
|
40-45
|
45-50 |
Antrenman Yoğunluk Parametreleri Safhaları; (2).
Fiziksel performans göstergelerindeki gelişim oranının yaşlara göre farklı olmasında belli yaşlarda gelişim hız çok yüksek olurken, bir kısmı yaşlarda da oldukça yavaş bir artış gösterir. Araştırıcılar, hangi yeteneğin hangi yaşta geliştiği konusunda tam bir görüş birliği içerisinde değillerdir. Bununla birlikte; sürat ve güç yeteneklerinin 12-15 yaşlar arasında kassal dayanıklılığın 14-17, kuvvetin 13-16 yaş ve dayanıklılığın 12-14 yaşlan arasında geliştirildiği kabul edilmektedir (4).
Gelişim yaşları “hasat” zamanı değil “ekin” zamanı olduğu unutulmamalıdır. Yarışma başarısını elde etmeyi tercih ederek erken ve kısıtlı özelleşme, kaçınılması gereken bir durumdur. Özel kuvvet antrenmanları kısa devrede sonuç verir ama ücreti yüksek olur. Bütün ve kısmen güç gelişimi zararlıdır ve dereceleri kısa zamanda düşer. Özel antrenmanlara ve sık yarışmalara katılmak “sürat bariyerinin” oluşmasına sebep olur ve ilerlemeyi sınırlar. Sürat bariyeri değişmez ve stereotype olunur. (2).
1- Dündar, U., Hasırcı, S., “Atletizmde Yetenek Seçiminde Kullanılan Testler”, Ankara, ABT Dergisi, No: 3, ss 1-7 (1991).
2- Güngör, G. “Sprintlerin Uzun Dönemdeki Gelişimleri” Ankara, Sürat Koşuları ve Bayrak Yarışmaları, GSGM Spor Eğt. D. Bşk. Ss 21-27 (1991).
3- Seminer
Notları.
4- Açıkada, C., Bilim ve Teknik “Çocuk ve Spor”
Ankara (1990) ss.211-223.
Yayına Hazırlayan :
Hülya KAHVECİ