Fuat YILDIRIM

Uluslararası spor başarıları; ülkelerin kendilerini tanıtmaları prestij kazanmaları, gerek politik gerekse ekomik açıdan olumlu yönlerde gelişmelerin sağlanabildiği bir alan olmaktadır (1). Bunun önemini erken anlamış birçok ülke, spora çok geniş tabanlı olarak yatırım yapmış ve bugün bunun sonuçlarını uluslararası başarıyla almaktadır. Bu başarılarda en büyük etken; altyapı, tesis, çalıştırıcı ve teknolojisiyle, çocukları en uygun oldukları yaşlarda yetenekli olabilecekleri sporlar için seçmek ve yönlendirmek konusunda oldukça titiz ve sistemli çalışmalardır. Bir gencin veya çocuğun uygunluğu antrenman sırasında belli ofur, çünkü genelde insanın hareketleri öğrenmesi ve özellikle çalışması, insanın gelişiminin temelidir. Bu yaklaşım Engels'in "çalışma insanın gelişiminde önemli rol oynar" (2). Şeklindeki bilimsel görüşe kazandırılmıştır. En uygun bireyleri seçmek isteyen antrenörler çok sayıda çocuğun katılabileceği bir antrenman programı hazırlayarak işe başlamalıdır.

Antrenman sırasında; '

a- Genç sporcuların sporsal yetenekleri işlenir ve daha etkili kullanımı sağlanır.

b- Spora karşı ilgi geliştirilir ve ortaya çıkarılır.

c- Antrenman sırasında sporunu davranışlarında belirginleşen kişilik özellikleri geliştirilir.

d- Bedensel fonksiyonlar yüklenmeye alışır ve uyanlara daha iyi yanıt verir.

Buna göre antrenmanın genç sporcuları yetiştirme işlemini yönettiği ve potansiyellerini tanıma olanağı sağladığı söylenebilir. Bu yüzden düzenli antrenmana katılım sporcunun uygunluğunu belirlemek için en önemli harici koşuldur. Bu teorik önerme sporcunun şu ya da bu dalda uygunluğunu belirlemez, belirleyici verim faktörü daha önce bir antrenman yapılmadan da anlaşılabilir, bu fiziksel özelliklerden daha geçerlidir (2).

SPORSAL YETENEK NEDİR?

Yeteneği belirlemenin ilk amacı, genç sporcunun istenilen branşta gençler antrenman programını başarı ile tamamlayıp antrenmanın daha sonraki bölümlerini başarıp başaramayacağını büyük bir ihtimalle önceden tahmin edilebilmesidir.

Bir genç, antrenman için uygunluğunu ve yeteneğini ne kadar çabuk ortaya koyarsa gençler antrenman programını tamamlamada o kadar başarılı olur. Bu, genç sporcuya sporsal verimin zirve yaşına ulaşmadan daha fazla antrenman yapma olanağını sağlayacak ve bunun sporcunun antrenman ve eğitiminde olumlu ve kalıcı etkisi olacaktır.

Yeteneğin değerlendirilmesi yüksek verim seviyesine ulaşabilmesi için bir bireyin sahip olması gereken verim ön koşullarını belirlemeye çalışmalıdır ve bu uygun tahsis edici teknikler kullanmak şeklinde olmalıdır (2).

SPORSAL YETENEĞİN ERKEN TANINMASI

Genç yeteneğin seçimi okuldaki zorunlu sporcu kulüplerdeki spor etkinlikleri ile başlar.

a- Kendi içinde elemekle

b- Çocukların ve yetişkinlerin katıldığı oyunlarda, okullararası yarışmalarda

c- Özel yarışmalar sırasında uygunluğun etkili olarak belirlenmesi için gerekli olan noktalar.

1- Genç yeteneğin çeşitli yollarla incelenmisidir. Fiziksel ve zihinsel yeteneğin çok yönlü incelenmesi gerekir.

2- Seçme genel ve özel yeteneklerin iki aşamada değerlendirilmesi şeklinde yürütülmelidir. İlk genel aşamada, genel sporsal yeteneğe sahip tüm öğrenciler seçilir, bunu çocukların geliştirebilecekleri potansiyel gözönünde tutularak, belli bir sınıfa özgü yeteneklere dayanan bir seçim takip eder.

3- Varolan yeteneklerin ortaya çıkarılması nesnelleştirilmelidir. Şöyle ki;

a- O andaki verim seviyesinin çeşitli ve koordineli testleri

b- Nasıl geliştiklerini görmek için çocukların çeşitli antrenman biçimlerine katılımlarını sağlamak.

4- Seçme işlemi sporsal yeterliliğe ulaşmada etkili bir rol oynayan belirleyeci verim faktörlerinedayandırılmalıdır.

5- Belirleyici verim faktörlerin oluşma derecesi fiziksel gelişmenin bireysel düzeyini bağlıntılı olarak değerlendirilmelidir.

6- Aynı yaştaki öğrenciler arasında erken veya geç öğrenenlerin bulunduğu bilinmektedir. Biyolojik olgunluk düzeyindeki farkiılıkların bireyin sporsal verimi ile ilgisi vardır.

7- Seçme işlemi, sporla uğraşan çocuğun gelişme düzeyine ve kişilik potansiyelinin etraflı olarak değerlendilmesine dayanılarak yapılmalıdır.

Yanlış kararların sayısını en aza indirmek veya tamamını ortadan kaldırmak için mevcut koşulların değerlendirilmesine özel bir itina gösterilmelidir. ;

a- Evde ve okulda spora karşı tutum

b- Çocuğun spora karşı bireysel ilgisi

c- Çocuğun sınıftaki faaliyetlere katılımı

d- Çocuğun okuldaki verim gücü

TEMEL VERİM FAKTÖRLERİ VE ELEME-SEÇME .

Seçme ve elemenin ilk aşamasının amacı, çok sayıda öğrenciden bazı temel verim faktörleri dikkate alındığında, genelde kendilerini belli eden öğrenciler seçmektir. Bunlar daha sonraki gelişme için gerekli olan belirleyici verim faktörleridir. Ana hedef çok fazla çaba harcamadan gerekli bilgiyi veren verim faktörlerini belirlemektir. Bilinen temel faktörler şunlardır:

a- Boy Vücut Ağırlığı: Çeşitli çalışmalar boy ve vücut ağırlığının yüksek sporsal verim düzeyine ulaşabilmeleri için önemli olduğunu ortaya koymuştur.

b- Koşma Hızı (Sürat): Bireyin koşma hızı bir dereceye kadar onun diğer sporsal faaliyetlerdeki hız-gücünün bir göstergesidir: Çünkü hız-gücü hemen her sporda aranır ve pek çok sporda hızlı koşma yeteneği gerekli. Hızlı koşan çocuklar küçük yaşta seçilmelidir.

c- Dayanıklılık: Uzun mesafeyi koşma yetisi bazı çocukların sahip olduğu fiili veya potansiyel dayanıklılığını yansıtmaktadır. 800 ve 1500 m. yarışlarındaki verim bireyin orta ve uzun mesafe koşusu, yüzme, kayak ve diğer sporlardaki dayanıklılığı hakkında bir fikir edinmek için kullanılabilir.

d- Koordinasyon: Buz pateni, cimnastik, ritmik cimnastik, tramplen atlama gibi tekniğe önem veren sporlarda genç sporcularda ilk önce hareketleri öğrenmek için iyi bir yeteneğe sahip olmaları aranır. Tarif edilen motor görevleri, egzersiz ünitelerini veya bireyin bunları öğrenmesi için gerekli tekrarları çabuk öğrenme yeteneği, hareketi öğrenme yeteneği için bir ölçüttür.

e- Oyunlardaki yetenek: Oyun içindeki durumları, gelişmeleri önceden takip edip bunlara doğru bir şekilde karşılık vererek çabuk değerlendirme ve harekete doğru geçme yetisi belirleyici verim faktörü olarak kabul edilmektedir.

f- Sporsal beceriklilik: Yarışmalarda mükemmel verim gösteren ve okullararası yarışmalarda kazanmazsa bile iyi bir düşünce uyandıran kendinde birşeyler olduğunu belli eden tüm öğrenciler mutlaka daha sonraki seçimlerde olmalıdırlar.

Tüm bu faktörler eldeki çocukların okul ve kulüp sporlarında ortanın üzerinde bir yetenek geliştirdiklerini gösterir. Böyle bir verimin hangi şartlar aRında elde edinildiği hemen anlamak mümkün olamayacağından bu çocukların gerçek yeteneğe sahip olup olmadıklarını veya iyi verimlerinin yalnızca nicel ve nitel olarak yüksek standartlara spor antrenmanı sayesinde elde edilip edilmediğini anlamak için bir takım testler uygulanmalıdır.

YETENEK GÖSTERGELERİ

Uygulamada uygun sporcuları seçmek için bazı göstergeler kullanılır. Göstergeler genç sporcunun önemli belirleyici verim faktörlerine dayalı gelişim sürecini nesnelleştirir (2). Yeteneği belirlerken her zaman için kaç yıl antrenman yapıldığı olgunluk ve yaş gözönüne alınmalıdır. Birkaç yıl antrenman yapmış ve kendisi ile aynı verim parametlerine sahip daha büyük sporcudan daha fazla yeteneğe sahip olduğu ortaya çıkabilir. Belirleyici verim faktörüne dayanan aşağıdaki göstergeler sporun yetenek hakkında oldukça güvenilir bilgi verebilir.

a- Verim düzeyi göstergesi: Burada genç sporcuların antrenman gereklerini yerine getirip getiremeyeceğini belirlemek ve halen geliştiğini belirlemek için kullanılır. Bu sporsal verimin gelişme hızı ve bunu belirleyen faktörler, yüklenmenin uygulandığı fizyolojik sistemin antrenmana tepkisi için geçerlidir.

b- Verim gelişme hızının göstergesi: Daha az yetenekli olan sporculara nazaran daha iyi olanlar, yarışsal verimlerini daha çabuk geliştirirler ve diğerlerine nazaran daha kısa sürede yüksek verime ulaşırlar.

c- Verim dengeli ve potansiyel gelişme göstergesi: Gençler antrenman programı sırasında spor için gerekli olan zihinsel duruma diğerlerinden daha önce ulaşırlar. Bu özellik psikolatik dayanıklılık ve kararlılık gücünün niteliğinin gelişme hızı için geçerliliğini korur.

d- Yüklenme toleransı göstergesi: Verim dengesi ve potansilel gelişme göstergesi genç sporcunun veriminin onu yüksek standartta sporsal yeterliliğe ulaşmasını sağlayacak durumda olup olmadığını yeterliliğe ulaşmasını sağlayacak durumda olup olmadığını araştırmak için, yeni genç sporcunun sürekli ve çabuk olarak verimini yükseltmek, bireysel verimini iyi bir düzeye getirmek veya önemli yarışmalarda rekorlar kırmasına olanak sağlayan verim faktörlerinin gelişme düzeyini araştırmak için kullanılır (2).

Yeteneğin değerlendirilmesinde sürekli artan antrenman sabit ve fizyolojik fonksiyonların artan yeteneği ve sporsal verim parametrelerinin sürekli gelişimi şeklinde, belirlenen uygunluğa yol açacağı kabul edilmiştir.

KAYNAKÇA

1- Açıkada, C. Ergen, E. Bilim ve Spor 1990 -ANKARA

2- Dündar, U. Antrenman Teorisi 1994- ANKARA

3- Akgün, N. Egzersiz Firyokıjisi 1989- ANKARA (Cilt 1)

Yayına Hazırlayan : Hüseyin HAMZAOĞLU