YÜKSEK ATLAMA
Eray Uğur ÇAM
H.Ü. Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulu
Yüksek
Atlamanın Biyomekaniği
Basamaklama
1.Yaklaşma
koşusu:Atletin çıtaya doğru koşusu başlama anından Take-off’da
sıçrama anına kadar olan bölümdür.
2.Çıkış
(take-off):Sıçrama anından ayakların yerden kesilmesine kadar olan
bölümdür.
3.Uçuş:Çıkış
anından yere inişe kadar olan bölümdür.
Yüksek Atlamada Performansı Belirleyen Faktörler
H1 : Take- off anında ağırlık
merkezinin yüksekliği performansın belirleyici özelliklerindendir.Bu yükseklik
,boy tekniğin iyi uygulanışına baglıdır.
H2: Bu yükseklik , take-off ta ki ağırlık merkezi yüksekliği ile ağırlık merkezinin uçuş anında yükseldiği mesafe arasıdır.Bu yükseklik sıçramada dikey hıza bağlıdır.İmpuls ise sıçramada ise sıçramada uygulanan dikey kuvveti ve sıçrama süresini kapsamaktadır.
H3: Bu yükseklik , ağırlık
merkezinin en üst noktada iken çıta ile olan dikey uzaklığı
mesafesidir.Zirvedeki vücudun durumu ve çıta üzerindeki vücut hareketleri bu
yüksekliği belirler.
Yaklaşma Koşusu
Yüksekçi yaklaşma koşusunda optimal seviyede kinetik enerji oluşturmalıdır.Kütle merkezinin yataydaki hızını take-off anında dikey hıza çevirmek zorunludur.Sıçrama anındaki yatay hızın 7m/sn olabilmesi için üç veya daha fazla adıma ihtiyaç vardır.Bununla birlikte yüksekçiler take-off anında ki vücudun durumunu (poziğlamak için optimal yaklaşma hızını elde ettikten sonra iki adıma daha ihtiyaç vardır. Bulgular yaklaşmanın optimal uzunluğunu 11 veya daha fazla adıma gerçekleştiğini gösterir.
Yaklaşma koşusu “f” şeklindedir.
|
|
||||||||
|
ADIM UZUNLIKLARI |
|
ADIM FREKANSLARI |
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
NAME |
HB |
2 ND LAST |
LAST |
NAME |
HB |
2ND LAST |
LAST |
|
|
RITTER |
2.03+ |
1,94, |
2,03 |
RITTER |
2.03+ |
4,08 |
3,84 |
|
|
KOSTADINOVA |
2.01+ |
1,91, |
2,01 |
KOSTADINOVA |
2.01+ |
4,08 |
4,65 |
|
|
BYKOVA |
1.96+ |
2,00, |
1,69 |
BYKOVA |
1.96+ |
3,22 |
5,26 |
|
|
TURCHAK |
1.96+ |
1,87, |
1,98 |
TURCHAK |
1.96+ |
3,92 |
3,84 |
|
|
ANDOVANA |
1.93+ |
2,16, |
1,91 |
ANDOVANA |
1.93+ |
3,17 |
4,35 |
|
|
ASTAFEI |
1.93+ |
2,02, |
1,89 |
ASTAFEI |
1.93+ |
3,51 |
4,25 |
|
|
STANTON |
1.90+ |
1,73, |
1,91 |
STANTON |
1.90+ |
4,08 |
4,35 |
|
|
DAVIES |
1.90+ |
1,96, |
1,88 |
DAVIES |
1.90+ |
3,57 |
5,26 |
|
|
AVDEYENKO |
2.38+ |
2,37, |
2,35 |
AVDEYENKO |
2.38+ |
3,51 |
3,92 |
|
|
CONWAY |
2.34+ |
2,37, |
1,89 |
CONWAY |
2.34+ |
3,33 |
4,88 |
|
|
POVARNISTSYN |
2.31+ |
2,41, |
2,19 |
POVARNISTSYN |
2.31+ |
3,63 |
4 |
|
|
SJÖBERG |
2.36+ |
2,44, |
2,12 |
SJÖBERG |
2.36+ |
3,17 |
5 |
|
|
SAUNDERS |
2.34+ |
2,04, |
1,98 |
SAUNDERS |
2.34+ |
4,08 |
5 |
|
|
MÖGENBURG |
2.34+ |
1,96, |
2,22 |
MÖGENBURG |
2.34+ |
3,34 |
4,34 |
|
|
THRANHADT |
2.34- |
2,19, |
2,14 |
THRANHADT |
2.34- |
3,63 |
4,44 |
|
|
PAKLIN |
2.34- |
2,43, |
2,12 |
PAKLIN |
2.34- |
4,25 |
4,25 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
HB:Çıta yüksekliği
2 nd last:sondan ikinci adım
Last:son adım
Sondan bir önceki adımın uzun
atılması, ağırlık merkezinin bir miktar
aşağıya inmesine sebep olur. Son adımın çabuk atılması
ile birlikte ağırlık merkezi yukarıya taşınmaya başlayabilir pozisyondadır.
Kaviste koşu sırasında vücuda
farklı şekiller vermek yanlıştır.Son adım da kaviste koşmaya devam edecekmiş
gibi,koşu yolu üzerinde ve herhangi bir yön değiştirme yapmadan konulur.
Çıkış(take-off):
Yatayda kazanılan hızın dikeye aktardığı bölümdür.
Vücuda etkileyen 3 kuvvet vardır.
a- Frontal Düzlemde: Take-of
ayağının yere konulması ile vücut üst kısmının devam etme isteği ile oluşan
momenttir.
b-Sagittal Düzlemde: Koşulan
kavisin merkez kaç kuvvetinin take off anında etkisidir.
c-Transver düzlemde: Tekniğin
uygulanması (savurma bacağının tekniğe uygun yükseltilmesi)ile birlikte
transver düzlemde etkiyen momenttir.
Tablo2:Dikeyde kazanılan ivme ve atlanılan
yükseklikler.
|
NAME |
HB |
2 ND LAST |
LAST |
TAKE-OFF |
|
RITTER |
2.03+ |
0,02 |
0,03 |
0,29 |
|
KOSTADINOVA |
2.01+ |
0,03 |
0,03 |
0,21 |
|
BYKOVA |
1.96+ |
0,07 |
0 |
0,38 |
|
TURCHAK |
1.96+ |
0,01, |
0,03 |
0,3 |
|
ANDOVANA |
1.93+ |
0,06 |
0 |
0,3 |
|
ASTAFEI |
1.93+ |
0,03 |
0,02 |
0,31 |
|
STANTON |
1.90+ |
0 |
0,03 |
0,27 |
|
DAVIES |
1.90+ |
0,05 |
0,01 |
0,29 |
|
AVDEYENKO |
2.38+ |
0,03 |
0,01 |
0,41 |
|
CONWAY |
2.34+ |
0,03 |
0,01 |
0,41 |
|
POVARNISTSYN |
2.31+ |
0,05 |
0,03 |
0,33 |
|
SJÖBERG |
2.36+ |
0,04, |
0,01 |
0,3 |
|
SAUNDERS |
2.34+ |
0 |
0,03 |
0,46 |
|
MÖGENBURG |
2.34+ |
0,01 |
0 |
0,31 |
|
THRANHADT |
2.34- |
0,01 |
0,01 |
0,25 |
|
PAKLIN |
2.34- |
0,03 |
0,02 |
0,32 |
HB: Çıta yüksekliği
2nd last: Sonradan ikinci adımdaki dikey
ivmelenme(m/sn2)
Last: Son adımda dikey ivmelenme(m/sn2)
Take-off: Take-offanında ivmelenme(m/sn2)
Tablo3:
Take-off anındaki
hız(m/sn2)
|
NAME |
HB |
2 ND LAST |
LAST |
TAKE-OFF |
|
RITTER |
2.03+ |
0,2 |
0,1 |
4,1 |
|
KOSTADINOVA |
2.01+ |
0,3 |
0,3 |
4,1 |
|
BYKOVA |
1.96+ |
0,5 |
0,4 |
3,9 |
|
TURCHAK |
1.96+ |
0+ |
0,1 |
3,9 |
|
ANDOVANA |
1.93+ |
0,8 |
0 |
3,8 |
|
ASTAFEI |
1.93+ |
0,5 |
0,1 |
4 |
|
STANTON |
1.90+ |
0,3 |
0 |
3,8 |
|
DAVIES |
1.90+ |
0,4 |
0 |
3,9 |
|
AVDEYENKO |
2.38+ |
0,2 |
0,3 |
4,6 |
|
CONWAY |
2.34+ |
0,5 |
0,3 |
5 |
|
POVARNISTSYN |
2.31+ |
0,4 |
0 |
4,6 |
|
SJÖBERG |
2.36+ |
0,5 |
0,1 |
4,6 |
|
SAUNDERS |
2.34+ |
0,4 |
0,1 |
4,7 |
|
MÖGENBURG |
2.34+ |
0 |
0,4 |
4,5 |
|
THRANHADT |
2.34- |
0,3 |
0,3 |
4,5 |
|
PAKLIN |
2.34- |
0,1 |
0,3 |
4,8 m/sn |
Take-off ta çıta ile olan açı 40-48 derece iken ,Seul olimpiyatlarında bu değer 42-56 derece arasında değişmiştir.
Tablo 4: Take-off’ ta çıta ile olan
açılar,
|
NAME |
HB |
2 ND
LAST |
LAST |
TAKE-OFF |
|
RITTER |
2.03+ |
2 |
0 |
52 |
|
KOSTADINOVA |
2.01+ |
3 |
3 |
43 |
|
BYKOVA |
1.96+ |
5 |
3 |
50 |
|
TURCHAK |
1.96+ |
0 |
0 |
48 |
|
ANDOVANA |
1.93+ |
7 |
0 |
46 |
|
ASTAFEI |
1.93+ |
4 |
1 |
45 |
|
STANTON |
1.90+ |
0 |
0 |
51 |
|
DAVIES |
1.90+ |
4 |
0 |
42 |
|
AVDEYENKO |
2.38+ |
1 |
2 |
50 |
|
CONWAY |
2.34+ |
4 |
2 |
54 |
|
POVARNISTSYN |
2.31+ |
3 |
0 |
47 |
|
SJÖBERG |
2.36+ |
4 |
1 |
46 |
|
SAUNDERS |
2.34+ |
3 |
1 |
49 |
|
MÖGENBURG |
2.34+ |
0 |
3 |
47 |
|
THRANHADT |
2.34- |
2 |
2 |
45 |
|
PAKLIN |
2.34- |
1 |
2 |
56 |
UÇUŞ
Take-off’
ta kazanılan dikey hız ile birlikte vücut ağırlık merkezinin izleyeceği yol
belirlenmiştir. Bununla birlikte yine yere uygulanan impulsa bağlı olarak
vücudun dikey olarak çıktığı maksimum yükseklikteki pozisyonu ve bar üzerindeki
hareketi performansı belirler. Kütle ağırlık merkezinin çıta ile olan ilişkisi
Seul Olimpiyatlarında ölçülmüştür.
Tablo 5 : Ağırlık
merkezinin en yüksek noktasında iken çıta ile yaptığı dikey ve yatay
uzaklıktır.
|
Name |
HB |
P1 |
P2 |
Loss |
P3 |
|
RITTER |
2.03+ |
2,11 |
2.11 |
0 |
0.01 |
|
KOSTADINOVA |
2.01+ |
2,05 |
2.08 |
0.03 |
0.16 |
|
BYKOVA |
1.96+ |
2,03 |
2.03 |
0 |
0.02 |
|
TURCHAK |
1.96+ |
1,99 |
2.02 |
0.02 |
0.16 |
|
ANDOVANA |
1.93+ |
1,92 |
1.93 |
0.01 |
0.02 |
|
ASTAFEI |
1.93+ |
2,00 |
2.05 |
0.05 |
0.21 |
|
STANTON |
1.90+ |
1,96 |
1.99 |
0.03 |
0.13 |
|
DAVIES |
1.90+ |
1,94 |
1.96 |
0.02 |
0.17 |
|
AVDEYENKO |
2.38+ |
2,49 |
2,50 |
0.01 |
0.12 |
|
CONWAY |
2.34+ |
2,56 |
2.56 |
0 |
0.06 |
|
POVARNISTSYN |
2.31+ |
2,48 |
2,50 |
0.02 |
0.12 |
|
SJÖBERG |
2.36+ |
2,45 |
2,50 |
0.05 |
0.28 |
|
SAUNDERS |
2.34+ |
2,43 |
2.43 |
0 |
0.01 |
|
MÖGENBURG |
2.34+ |
2,44 |
2.44 |
0 |
0 |
|
THRANHADT |
2.34- |
2,42 |
2.42 |
0 |
0 |
|
PAKLIN |
2.34- |
2,50 |
2,50 |
0 |
0 |
P1: Ağırlık merkezinin çıta
üzerindeki yüksekliği
P2: Ağırlık merkezinin
maksimum yüksekliği
Loss: Ağırlık merkezinin
maksimum yüksekliği ile çata üzerindeki yüksekliği farkı
P3 : Ağırlık merkezinin
maksimum yükseklikte olduğunda çıtaya olan yatay uzaklıkları
TEKNİK BULGULAR
Take-off yüksekliği
yaklaşmadan bağımsızdır. Antropometrik ölçüler bu konuda daha etkilindir. Daha
uzun boylu atlayıcı kısa olana oranla daha büyük bir avantaja sahiptir. Fakat
unutulmamalıdır ki kuvvet/vücut ağırlığı oranı da önemli bir rol oynar. Uzun
atletler yaklaşma ve take-off pozisyonlarında extiremitelerine kontrol
edebilmesi için yeterli bir kuvvete sahip olmalıdır.
Hazırlık adımı ve son adım uzunlukları birbirine çok benzerdir.
Fakat, bu iki adımın yere konma sürati daha hızlıdır. Ayağın yere konuşu
sporcunun saldırgan hareketi olarak tanımlanabilir. Bu hareket dikey impuls
yaratmak için zorunludur. Serbest, dizin çekilmesi, çıkabilecek maksimal
yüksekliye katkıda bulunacaktır.
Serbest dizin çekilmesi ile birlikte take-off’tan çıtaya olan
uzaklık ve ağırlık merkezinin en üst noktaya eriştiğinde çıta üzerinde olması
istenen bir durumdur. Ağırlık merkezinin 8 cm. yükselmesine rağmen çıtayı geçe
bilen atletler yanında, ağırlık merkezinin çıtadan 16 cm. daha yükseğe
çıkabilmesine rağmen çıtayı geçemeyen talihsiz atletler bulunmaktadır. Bunun
sebebi, ağırlık merkezinin çizdiği parabolün en üst noktasının çıtanın üzerinde
değil, ileride ya da gerisinde olmasından kaynaklanmaktadır. Atletin atlayışı
boyunca çıtayı görmeye çalışması iyi bir feedback olacaktır. Başın arkaya
savrulması sadece görsel bir feedbackten çok rotasyonel momentumu ulaşılmış
olan yükseklikte sağlayacaktır. Sıçrama esnasında atletin zamanlaması ve
bacaklar ile kolların hareketi ve çıta üzerindeki başın hareketi ile dikey yer
değiştirme daha net açıklanacaktır. Uzunluk, güç ve sürat atlayıcıya vertikal
yüksekliğe erişmesini sağlar, fakat teknik yükseklik arttıkça önemini arttırır.
Bazı atletlerin çıtaya yaklaşma açıları çok küçüktür ve
take-off anında çıtaya olan uzaklıkları bunun aksine uzaktır. Bu başarılı bir
atlayış için negatif etkilidir. Böyle bir yaklaşmayı izleyen atlayış çıtaya
paralel bir yol izleyecektir. Bunun anlamı atlayıcının çıta üzerinde uzun süre
seyahat etmesine ve çıta üzerinde en yüksek noktada bulunması gereken –önemli
olan- ağırlık merkezinin düşmeye başladığında çıta üzerinde olasına neden olur.
Sonuçta; aynı yükseklik için sporcunun ekstra bir zaman, bunun Yanında da ekstra bir kuvvet
harcaması zordur.
Hız flopçuları
iyi bir yaklaşma koşusu formu sonunda ayak bileği plantarı ile tke-off’u
sağlarlar. Hız flopçuları çok hızlı hareket ederler ve touc-down pozisyonundan
take-off’açok patlayıcı olarak geçerler. Hız flopçuları gücü yavaş ayak inişini
sergilemezler.
ORTA
VE ELİT DÜZEYDEKİ YÜKSEK ATLAYICILAR İÇİN
ANTRENMAN
GELİŞİMİ ÖRNEĞİ
(Bob meyers)
*Genel hazırlık periyodu(1/3-1/2)makrosiklüs)
(antrenman yapabilmek için antrenman)
1-yaygın tempo koşulları(aerobik kapasite)
*yoğun tempo (aerobik güç ve anaerobik kapasite)çalışmaları.
*ivmelenmeye yönelik çalışmalar.
*her iki makrosiklüste yaklaşma koşusuna yönelik hız ve
sürat gelişimi dirilleri.
2-vücut ağırlığı ile sıçrama kuvvetlendirilmesi
*antrenman evresi
*özel kuvvet, her mikrosiklüste özellikle alt bacak
için (tepe, ayak bileği yürüyüşleri, sıçramalar…)
3-Sürat
*Kuvvet (pliometrikler veya çoklu sıçramalar)Güç
sıçramaları
*iki bacaktan tek bacağa doğru ilerleme
Düşük hacimden
– yüksek hacme doğru geçiş ,
Genel
sıçramadan – özel sıçramaya yönelik
sıçramalar.
4-Teknik:Genel
*ikincil özellikler ve teknikte değişen birincil
olaylar.
5-Vücut kuvveti için çeşitli sağlık topu atışları
*değişik tip araçların kullanımı
*hacim artışı – kullanılan araçlarda ağırlıkların
artımı.
6-Esneklik
*statikten P.N.F.’e –P.N.F.’den dinamik esneklik.
7-Koordinasyon
*Genel:futbol ,jimnastik ,basketbol, gibi aktiviteler
*genellikle atletizm branşları ve diğer branşlar
8-Psikoloji
*motive ve branş eğitimi vermek
*yönlendirmeği ve tartışmayı içeren antrenman programı
*çalışma dışı zamanlarda takım elemanlarının birlikte
olmasının sağlanması
(film gibi)
-Özel
Hazırlık Periyodu:(1/4-1/3 makrosiklüs)
(yarışmaya hazırlık)
1-Koşu
*ivmeli koşu
*sürat(4-6 mikrosiklüs yüksek hacim için blok
çalışmaları)
*süratte dayanıklılık
2-Kuvvet Bölümü
*absolute kuvvet ve özel kuvvet
3-Sürat kuvveti-Mezo-Gücü
*şiddet yükselir ve sıçrama daha çok teknik içerir
*hız bloklarında önce yüksek hacim
4-Özel teknik
*dril çalışmaları ve yakın mesafe yaklaşma çalışmaları
*normal yaklaşma koşusunda daha yakın mesafeden ,çok
sayıda yaklaşma koşusu.
5-Çeşitli atmalar – sağlık topu veya başka aletler
*hacim azdır ,şiddet artar.
6-Esneklik
*statik ve dinamik esneklik
7-Koordinasyon
*özel dirilleri çalışma
8-Psikoloji
*stresle başa çıkabilme ve konsantre olmanın
sağlanmasının üzerinde durulması
-Yarış Hazırlık Periyodu(1/6-1/4
Makrosiklüs)
(yarışmak için antrenman)
1-Koşu
*sürat(yüksek şiddete ulaşma)
*süratte dayanıklılık (en yüksek hacim)
2-Kuvvet
*absolute kuvvet, özel kuvvet.
*Güç (hızlı kaldırma)
3-Sürat-kuvvet-kısa sonlanan sıçrama
4-Tekniksel
*yarışmaya özel (tam yaklaşma mesafesinden)
*problem çözme(yarışma problemlerinin çözümü)
5-Multi atmalar
*hafif atışlar –yüksek şiddet ,alçak volüm (paralel
kuvvet ant)
6-Esneklik
*dinamik ve P.N.F. her mikrosiklüste birer kez
7-Koordinasyon
*yarışmaya özel
8-Psikoloji
*konsantrasyon ve kendine güven
-Yarışma Periyodu
(mokrosiklüsün sonunda 2-6 mikrosiklüs)
(yarışma)
1-Koşu
*sürat (yüksek şiddet, düşük volum)
2-Kuvvet
*güç(son mikrosiklüste erkeler için ağırlık yok, ama
bayanlar için son 4 güne kadar kaldırma)
3-Sürat-Kuvvet-Kısa son
*sıçramaya yönelik kısa koşular
*çok yüksek şiddet fakat düşük volum
4-Teknik
*yarışma problemlerinin çözümü
5-Çoklu atışlar
*alçak atlayışlar, eğer gerekirse yüksek şiddet ve düşük
volum
6-Esneklik
*sadece dinamik
7-Koordinasyon
*yarışmaya özel
8-Psikolojik
*kendine güven
KAYNAKÇA
1-HAY,G.F.,1987,
THE BİOMECHANİCS OF SPORTS TECHNİQUES , HİGH JUMP, S.426-433
2-KUNKEL ,V.,BRUGGEMAN ,G.P.,İNTERNATİONAL
AMATEUR ATHLETİC FEDERATİON SCİENTİFİC
RESARCH PROJECT AT THE GAMES OF THE XXXIV.OLYMPİAD SEUL 1988 .1990 MAYIS
S.190-214.
3-SCHMOİNSKY
G., 1987, TRACK AND FİELD ,HİGH JUMP , SPORTVERLOG BERLİN, s.262-282.