UZUN ATLAMAYA YETENEKLİLERİN BULUNMASI
P. SI R l S Ç e v ir i :
Tanju
BAĞIRGAN
Bu yazı "Die lehre der
Leichtathletik" dergisinin 1984, 20 no l u sayısından çevrilmiştir.
Günümüzde üst düzeyde uzun atlama verimleri , sadece çok iyi bir düzeyde geliştirilmiş kondisyenel duruma sahip ve ağır antrenman yüklerine dayanabilen genç atletler tarafından gerçekleştirilmektedir . Bu durum yetenekli genç atletlerin bulunmasının çok önemli bir işlev olduğu vargısını ortaya çıkartmaktadır. Bu bağlamda da genç atletlerin seçimi iki aşamada gerçekleştirilme id ir :
Birinci aşama: Uzun atlama için gerekli fiziksel özelliklere ve kondisyonel yetilere sahip yetenekli kişilerin bulunması.
İkinci
aşama: Bulunan yetenekli sporcuların antrenmanlar sonucunda ilerlemelerine bağlı
olarak yapılan seçme işlemi sürecidir.
Uzun atlamada belirleyici kon d i s yo n el yetilerden biriside çabukluk (sürat) yetisidir. Bu yeti uzun atlamada kısa bir yaklaşma koşusu içerisinde olanaklı yüksek düzeyde bir ivmelenme ile kendisini gösterir. Buna karşın ivmelenme yetisi tek başına yeterli değildir. İvmelenme yetisi en az hız yitimini olanaklı kılan bir açıda gerçekleştirilen etkili bir sıçrama ile birlikte birleştirilirse etkin bir yapı oluşturur. Bu açıdan üst düzeyde uzun atlayıcılar genelde uzun boylu buna karşın göreceli olarak hafif ( Robinson 1.88 cm. 75 kg. Dombrowski 187 cm. 80 kg.) bunun yanında çok hızlı ve çabuk kuvvet yetisine sahip (100 m.' L e r i 10.1 ile 10.6 arasında dik sıçramaları 85-86 cm. arasında, durarak üç adım atlamaları ise 10m.-10.5 m. arasında) ki,silerdir Diğer yandan sinir-kas eş uyumunun (koordinasyonun) niteliği ile değişik hareketlere, çabucak yanıt vererek uyum göstermeleri ile de bu sporcular ortalamaların üzerinde özellikler sergilerler.
Uygulamadaki deneyimler ve bilimsel gelişmeler atletlerin boy ve ağırlıkları ile uzun atlama verimi arasında yüksek bir bağıntı (korelasyon) olduğunu göstermiştir. Bu vargıdan yola çıkıldığında uzun atlamaya yetenekli çocukların belirlenmesinin ilk evresinde boy- ağırlık ölçütünün (boy-100+ağırlık) kullanılan önemli bir seçme belirleyicisidir (Bak çizelge 1)
|
YA,S |
BOY YETERLI |
(CM.) OLQUT ORTA |
IYI |
|
|
11-12 |
144 ( ya da daha
az) |
145-154 |
155+ |
8-14 |
|
13-14 |
166 ( ya da daha
az) |
178+ |
|
8-13 |
Çizelge:l Seçme belirleyicisi olarak boy-ağırlık ölçütü.
Bunların yanında uygulamadaki deneyimlerimiz çok sayıda test uygulamanın genç atletlerin gizilgüçlerini (potansiyellerini) ölçmek açısından doğru bir değerlendirmeyi olanaklı kılmadığını göstermiştir. Bu açıdan genç atletlerin niteliklerinin belirlenmesi karmaşık ve zor bir iş olarak görülmektedir. Bu bağlamda da 4.5 yıllık bir izleme sonucu oluşan gözlemlerimize dayanarak aşağıdaki vargılara ulaşmış bulunmaktayız:
- Testlerin uzun atlamaya yetenekli olan gençlerin gizilgüçlerini belirlemede etkinliği gözlem süresinin (Antrenman süresinin (;ev. notu) uzaması ile artmaktadır. Buna karşın uygulama sonucu olarak 1 yıllık çalışma sonucunda alman değerler 4.5 yıllık bir süreç sonunda alman değerlerle yüksek bir bağıntı göstermektedir. (Diğer bir değişle 1 yıl sonunda elde edilen değerler yeteneği saptamada belirleyici bir özellik gösterirler. Q e v. notu)
- Alçak çıkıştan yapılan 30 m. 60 m. çabukluk testleri ile dayanıklılık testleri ( Ör . 600 m.) ve din a no metre ile yapılan kuvvet testleri yeteneğin saptanmasının ilk aşamasında güvenilir sonuçlar vermekten uzaktır.
- Bu açıdan ilk evrede fiziksel özelliklerin ve kon di s yo ne l yetilerin değerlendirilmesi ve burada elde edilen test sonuçlarının süreç içerisindeki gelişimlerinin göz önüne alınmasını önermekteyiz. (Bak çizelge 2,3)
Gizilgüç olarak yetenekli genç atletler kon di s yo n el yeti testlerinde ve bu testlerin gelişim düzeyi ölçütlerinde yüksek değerlere ulaşmalıdırlar. Örneğin sıçrama testlerinde özelliklede uzun atlamayı gerçekleştirmek için yapılan sıçramada ( take-off) çabukluk testlerinde ortalama üstü değerler sergilemelidirler.
Yapılan bilimsel araştırmalar çok sayıda çocukta sıçrama evresinde m a x imal düzeyde bir çabukluk ile yerden kopma yeterliliğinin olmadığını göstermiştir. 11-14 yaşları arasında 1067 çocuk üzerinde yaptığımız araştırmada sadece 11 gocuk sıçramayı 125 ml. saniyede ya da daha hızlı olarak gerçekleştirebilmiştir. Diğer bir değişle de 97 çocuktan sadece V in de bu özellik saptanmıştır. Her ne kadar sıçrama sırasında hızı ölçmek için özel araçlara gereksinim bulunmaktaysa eğer bu olanak var ise aşağıdaki değerler iyi bir ölçüt olabilir.
11-12 yaş 125
milisaniye yada daha az
13-14 " 120 “ "
15-16 " 120 " “
17-18 " 120 “ “
Genel olarak bu yazının vargıları
aşağıda özetlenmiştir.:
-Genç uzun atlayıcılarda yetenekli olanların saptanması, kon di s yon el yetilerin niteliğinin temel olarak değerlendirilmesi, bu yetilerin gelişim özelliklerinin göz önüne alınması, özel es uyum (koordinasyon) düzeyi ve ant r o p o metrik verilerinde birlikte değerlendirilmesi ile gerçekleştirilir.
- Başlangıç evresinde yapılan çabukluk ve çabuk kuvvet testlerinde güvenirlik düzeyi % 33 dolayındadır. Bu değer 18 aylık bir sure içerisinde gelişim düzeyi ile birlikte değerlendirildiğinde testlerin güvenirliği % 77'ye çıkmaktadır. (Bu bağlamda da Sovyetler Birliği'nde ilk elemeden sonra 18 aylık bir süre sonunda ilk seçme yapılmaktadır. Q e v. notu).
Çizelge - 2: Fiziksel Verim öğelerinin Gelişimi:
|
|
11-12 Düşük |
Yaş Orta |
iyi |
13-14 Düşük |
Orta |
iyi |
|
Uzun
Atlama (m) |
3.15 |
3.16-4.09 |
4.10+ |
4.11 |
4.12-4.28 |
4.29+ |
|
20m. Ayakta ( s n.) |
3.6 |
3.6-3.0 |
3.0- |
2.8 |
2.68-2.44 |
2.42 |
|
Dik
sıçrama (cm) |
33 |
34-44 |
45+ |
42 |
43-53 |
54+ |
|
Durarak
uzun |
|
|
|
|
|
|
|
atlama (m) |
1.73 |
1.74-2.06 |
2.07+ |
2.09 |
2.10-2.39 |
2.40+ |
|
Durarak
üç adım |
|
|
|
|
|
|
|
Atlama
(m) |
4.95 |
4.96-5.80 |
5.81+ |
6.24 |
6.25-730 |
7.31+ |
|
|
15-16 Yaş |
|
17-18 Yaş |
|
||
|
|
Düşük Orta |
iyi |
Düşük Orta |
iyi |
||
|
Uzun
atlama |
5.0 |
5.01-5.84 |
5.85+ |
6.00 |
6.01-6.70 |
6.71+ |
|
20 m. Ayaktan ( sn) |
2.38 |
2.36-2.14 |
2.12- |
2.1 |
2.08-2.00 |
1.9 - |
|
Dik
sıçama (cm) |
54 |
55-62 |
63+ |
63 |
64-78 |
79 + |
|
Durarak
uzun |
|
|
|
|
|
|
|
Atlama (m) |
2.24 |
2.25-2.43 |
2.44+ |
2.41 |
2.42-2.79 |
2.80+ |
|
Durarak
üç adım |
|
|
|
|
|
|
|
Atlama (m) |
7.26 |
7.27-8.07 |
8.08+ |
8.43 |
8.44-9.16 |
9.17+ |
çizelge 3: Fiziksel Verim öğelerinin 18 aylık süredeki Gelişim Oranı
|
|
13-14 Düşük |
Yaş Orta |
iyi |
15-16 Düşük |
Yaş Orta |
iyi |
|
Uzun
atlama (m) |
45 |
46-111 |
112+ |
51 |
52-78 |
79 + |
|
20 m. Ayaktan (sn) |
0.26 |
0.28-044 |
0.46+ |
0.12 |
0.14-028 |
0.30+ |
|
Dik
sıçrama (cm) |
7 |
8-15 |
16 + |
7 |
8-13 |
14 + |
|
Durarak
uzun |
|
|
|
|
|
|
|
Atlama
(m) |
21 |
22-39 |
40 + |
16 |
17-39 |
40 + |
|
Durarak
üç adım |
|
|
|
|
|
|
|
atlama
(m) |
50 |
51-99 |
100+ |
39 |
40-80 |
81 + |