UZUN ATLAMADA YAKLAŞMA
KOŞUSUNUN SON ADIMLARI
EMİNE DOLU
ÖZET:
Uzun atlama dört belirgin bölümden meydana gelmektedir.
1- Yaklaşma koşusu 2- Sıçrama 3- Uçuş 4- Konma
Bu bölümlerden yaklaşma koşusu performansı belirleyen önemli öğelerden biridir. Yüksek bir koşu performansı belirleyen önemli öğelerden biridir. Yüksek bir koşu hızı, sıçrama için optimal bir hazırlık, sıçramanın doğruluğu atlama evresini belirleyen temel faktörlerdir.Yaklaşma koşusundaki son 10 metreler de yaklaşma koşusunun verimini etkileyen önemli öğelerdir. Burada son adımların uzunluğu, hızı ve son adımlardaki vücut pozisyonu önem kazanmaktadır.
GİRİŞ:
Uzun atlama, hızlı bir yaklaşma koşusu, 20 cm genişliğindeki tahtadan patlayıcı bir sıçrama, havada uçuş ve kum havuzuna konma evrelerinden oluşur (7).
Hay (1978), İsviçreli ve Alman uzuncu ve dekatloncular üzerinde yaptığı çalışmada, sıçrama, uçuş ve konma mesafelerinin toplam performans içerisindeki oranlarını sıçrama için % 3,5, uçuş için % 88,5 ve konma için % 8 olarak bulmuştur. Buradan da anlaşıldığı gibi uçuş bölümü, oran olarak uzun atlamanın en belirleyici bölümü olmaktadır. Uçuş mesafesini etkileyen önemli etkenler, sıçrama hızı ve sıçrama açısıdır.
Ayağın sıçramak için basma tahtasına konduğu zaman sahip olduğu hız, tamamen yaklaşma koşusunun hızına bağlıdır. Buradan da anlaşılacağı gibi, yaklaşma koşusu hızı performansı belirleyen en önemli öğedir (2).
Uygulamada atlanılan mesafeyi en belirleyici faktör, hızlı bir yaklaşma koşusunu, güçlü ve iyi koordine olmuş bir sıçramaya bağlamaktadır (4).
YAKLAŞMA KOŞUSU
Yaklaşma;sıçrama için ayağın yerle temasına kadar sporcunun sıçrama tahtasına doğru koşma anı olarak tanımlanır (6).
Yaklaşma için iki amaç tanımlanmaktadır (59):
a)İvmelenme sırasında maksimal hızın üretilmesi
b)Son adımlar esnasında sıçramaya hazırlık.
Bu anlamda uzun atlayıcının yaklaşma koşusu sırasında yapması gereken 3 önemli görev vardır.Bunlar(7):
1)Sırama sırasında,etkili bir şekilde kullanılabildiği kadar çok yatay hızı geliştirmek.
2)Sıçrama için son birkaç adıma gelirken vücudun pozisyonunu ayarlama.
3)Sıçrama tahtasına doğru bir şekilde ayağını yerleştirme.
Yaklaşma koşusundaki son 10 m. içerisindeki hız değişimi ve sıçramaya hazırlık oluşturan son 3 adım,perfonmansı belirleyen kritik noktaları oluşturmaktadır(1).
Popov'a göre;tüm elit sporcular maksimum hızlarına sıçramadan önceki son iki adımda ulaşırlar(8). 1964 olimpiyat şampiyonu Lynn Davies,sondan üçüncü adımı 9.45 m/sn,sondan ikinci adımı 10.67m/sn ve son adımında 10.36m/sn şeklinde yatay hızlar ortaya koymuştur. Benzer bir örnek de şöyledir:1984 olimpiyatları bayanlar uzun atlamada 12 finalistin yatay hızları; sondan üçüncü adım 9.24m/sn,sondan önceki adım 9.37m/sn,son adım 8.82m/sn şeklindedir. Bu veriler göstermektedir ki; yatay hız kaybı,sondan önceki adımın bitimindeki ayak temasını takip eden destek fazı esnasında olmaktadır. Destek fazı genellikle son adımın bir bölümü olarak ele alınır(6).
Sıçramadan atlamaya geçiş sırasında da yatay hızla belirgin bir kayıp vardır. Bu kayıp, yere basmadaki yatay hızın % 10.7 - 19.8 i veya 1.1 - 2.1m/sn arasında değişmektedir(8).
Çoğu atlayıcılarda son adımın sondan önceki adımdan 70cm civarında daha kısa olduğu çeşitli araştırmacılar tarafından gösterilmiştir(8). Ama aynı zamanda bazı olimpiyat şampiyonları ve madalya kazanmış atlayıcılar (Beamon, Williams gibi) son adımları sondan önceki adımdan daha uzunken en iyi derecelerini yapmışlardır(7). Çeşitli sporcuların son ve sondan önceki adım uzunlukları Tablo 1de verilmiştir.Hay ve ark. nın (1987) yaptıkları çalışmada 6 sporcuda sondan önceki adım, sondan üçüncü adımdan daha uzun,bir sporcuda bu adımların uzunluğu tamamen aynı, 5 sporcuda ise sondan önceki adım, sondan üçüncü adımdan daha kısadır.
Tablo 1 - Çeşitli atlayıcıların son ve sondan önceki adım uzunlukları(12)
Adı Yıl Mesafe Sondan önceki Son adım(m.) Fark(m.)
adım(m.)
Paschek 1980 8.36 2.46 2.01 0.45
Dombrowski 1984 8.50 2.55 2.25 0.30
Lewis 1987 8.67 2.47 1.82 0.65
Myricks 1987 8.33 2.06 2.06 0.00
Hirshberg 1968 8.16 2.42 2.45 -0.03
Beamon 1968 8.90 2.40 2.60 -0.20
Drechster 1984 7.21 2.30 2.13 0.17
Araştırmacılar,son ve sondan önceki adımı uzunlukları ile etkili atlayış mesafesi arasındaki korelasyona bakmışlar ve anlam ve ilişki olmadığını bulmuşlardır(r=-0.33). (6)
Elit uzun atlayıcılar arasında son dört adımı relatif uzunluklarındaki değişkenlikler,son 2 adım arasında anlamlı bir ilişkinin olmayışı,bu adımların uzunluklarını branşta başarının zayıf belirgenleri oldukları sonucu kaçınılmaz gibi göstermektedir(8).
AĞIRLIK MERKEZİNİN YÖRÜNGESİNDEKİ DEĞİŞMELER
Yaklaşma koşusunun son adımlarında vücut ağırlık merkezinin (V.A.M) yüksekliğinde önemli değişmeler görülür. Bu değişmeler, ayak, basma tahtasına yerleştirilirken dikey hızı minimum seviyede tutarak, yerden kopma anında maksimum dikey hıza ulaşmayı kolaylaştırmak ve atletin iniş süresince ivmelenebileceği dikey yolu uzatmak amacıyla yapılmaktadır (3).
Nixdorf ve Brüggeman, yaklaşma koşusunun son üç adımı esnasında beş elit atlayıcının ağırlık merkez yüksekliklerinde aşağıdaki değişiklikleri rapor etmişlerdir (6).
1- Koşunun sondan üçüncü adımına girişten başlayarak, takip eden basışa kadar ağırlık merkezinde çok az bir alçalma.
2- Bunun sondan önceki adımın destek fazı esnasında da devam etmesi.
3- Sondan önceki adımın sıçraması ve takip eden basış arasında ağırlık merkezinin epeyce aşağıya inmesi (koşu yüksekliğinin % 7 sine eşit).
4- Tahtaya basışta ağırlık merkezinin yaklaşma yüksekliğine göre % 10 (veya 11 cm) daha aşağıya ininceye kadar bu inişin devam etmesi.
Ağırlık merkezinin erkek sporcularda ortalama % 7, bayanlarda % 5'lik aşağı inmesi ile heptatloncularda, dekatloncularda ve erkek uzun atlayıcılarda benzer sonuçlar alınmıştır. Nixdorf ve Brüggeman, ağırlık merkezinin aşağıya indirilme derecesinin tekniğin bir göstergesi olduğu sonucuna varmışlardır (6).
Ağırlık merkezini aşağı düşürme, minimum yatay hız kaybı ile ortaya konur (10). V.A.M.'ın aşağı düşürülmesi vücut pozisyonu ile gerçekleşir. Sondan önceki adımda, ayak bileği, diz ve kalça ekleminin hafif fleksiyonu ve ayağın yerleşmesiyle atlayıcı daha dik bir pozisyondadır. Bu, kalçanın daha aşağıda olmasına neden olur. Atlayıcı sondan önceki adımdan ayrıldığında kalça yükselir (5). Sıçramada, atlayıcı sıçrama ayağını, ağırlık merkezinin önüne koyar. Bu, sondan önceki adımda vücudun dik pozisyonu aracılığı ile olur. Atlayıcı ayağını tahtaya yerleştirir. Ağırlık merkezi sıçramadan önce öne ve yukarıya doğru hareket eder (10).
Yaklaşma hızı arttıkça, ağırlık merkezinin yörünge değiştirmesi gerekli relatif zaman kısalır. Tahtaya temas süresi hemen hemen aynı olmasına rağmen (120 m/sn), kısa yaklaşma ile (6 m/sn civarında bir hız ile sadece 5 adım) tam bir yaklaşma (11 m/sn'lik bir hızla) arasındaki fark şöyledir: Hemen hemen iki kat daha fazla hıza sahip olan tam bir yaklaşma koşusunda ağırlık merkezi, destek noktasına (tahtadaki sıçrama ayağı gibi) geçer. Bu nedenle uzun atlamanın teknik ve
kondüsyon gereksinimleri, sprint kapasitesinin daha arttırıcı şekilde olmaktadır (11).
Sonuç olarak; uzun atlamada uçuş mesafesi, yaklaşma koşusunun yatay hızına bağlıdır.Bu nedenle atlayıcı ilk olarak ağırlık merkezinin maksimal yatay hızını kazanmalıdır.Sonraki amaçlar ise, sıçrama anında minimal yatay hız kaybı ile maksimal dikey hızla birleştirmek ve optimal uçuş davranışı ile bunu devam ettirmektir.
KAYNAKLAR
1- Açıkada, C., Yazıcıoğlu, M., Arıtan, S.(1992) “Elit Uzun Atlayıcılarda Performans analizi” Spor Bilimleri Dergisi, 3 (2), 18-29.
2- Açıkada, C., Yazıcıoğlu, M., Arıtan, S.(1991), Elit Atletlerin Performans Analizi, Ankara: H.Ü. Spor Bilimleri ve Tek.Yo. Yayını Yayın No:2, 79.
3- Candan, N.(1990). Uzun atlamada Yaklaşma Koşusu ve Sıçrama Bölümlerinin Kinematik Analizi,Doktora Tezi,İzmir;9 Eylül Ü.
4- Debnam, M.(1988) “Rhythm Drills to Improve The Long Jump Run-Up”,Modem Athlete and Coach,26 (1),38-40.
5- Doherty, K.(1985),Track and Field Omnibook,USA,Los Altos:Tafnews,174.
6- Hay,J.G.(1978) The Biomechanics of the Long Jump
7- Hay,J.G. (1993) “Citius,Altius,Longius (Faster,Higher,Longer): The Biomechanics of Jumping For Distance”, J.Biomechanics,26, 7-21.
8- Hay, J.G., Miller, J.A., Canterna, R.W. (1987) “Biomechanics of Elite Long Jumping” Track Technique, 101, 3229-3232.
9- Susanlaa, P., Brüggeman, P., Tsarouches, E.(1986) “Long Jump” UAF Biomechanical Research, sf. E/3
10- Tellez, T.(1980) “Long Jump” Track and Field Quarterly Review Winter 80,No:4,sf-8
11- Tidow,G. (1989) “Mode technique anaysis sheet for the horizantal jumps”New studies in Athletics,3,47-62.
12- Weidner,H., Dickwach, H. (1990) “Characteristics of The Long Jump Technique”Modern Athlete and Coach,28 (2),3-6.
Yayına Hazırlayan : İbrahim MARHAN