ÇEKİÇ ATMADA PERFORMANSI ETKİLEYEN
FAKTÖRLER
Bilindiği gibi atletizmde, atma branşları içinde en kompleks tekniğe sahip olan branş çekiç atmadır. Burke ve Pataki (1989)'ye göre atletle dengeli ve dengesiz bir sistemde hareket halindeyken, teknikten verilecek en küçük bir ödün doğrudan neticeye yansıyacak negatif sonuçları doğuracaktır. Bu nedenle atlet mutlak suretle kusursuz bir tekniğe sahip olmaktadır (7).
Çekiç atma, atıcının kendi ekseninde çekici iki defa çevirmesinden sonra atıcının çekiçle beraber dengeli-dengesiz üç veya dört dönüş yaparak çekici fırlatmasından ibarettir (7). Çekiç atma tekniği temel olarak şu evrelerde incelenebilir.
a)
Hazırlık Çevirişleri
b)
Geçiş
c)
Dönüşler (Tek ve çift destek fazları)
d)
Atış (Bırakma) (1,2,3,4,5,6).
a- Hazırlık Çevirişleri: Sporcu ilk dönüşe geçinceye kadar çekici maksimal olarak en uzun yörüngede sallamalıdır (3). Omuz kemeri gevşek bırakıldığında, kolların maksimum ekstansiyona getirilmesi ile, kollar normalinden uzun görünecektir. Böylece çap büyüyecektir (2).
b- Geçiş Fazı: ilk dönüşe geçiş çekiç atma tekniğinin en zor elementlerinden biridir. Bu fazın yanlış uygulanması bırakmada olduğu gibi dönüşlerin etkinliğini azaltır ve tüm atış ritmini bozar (3).
c- Dönüşler: Tek destek fazları süresince çekicin hız kaybı mümkün olduğunca az olmalıdır (3). Atıcı tek destek zamanını en aza indirmelidir. Çekiç çift destek fazı süresince hızlandırılır, çekiç üst noktada iken, atıcı dizlerine çökerken çekiçte aşağı doğru çeki- lir. Her dönüşte aktif bacak (sağ dominant çekiççiler için sağ bacak) daha erken hızlanır ve yere değer-bir önceki dönüşe göre (2).
Yani çift destek süresinin uzatılması ve tek destek süresinin kısaltılması performansı olumlu yönde etkilenmektedir (7).
d- Atış (Bırakma): Çevirişler ve dönüşlerden sonra çekicinin izlediği yol sonuçta bir eğik atıştır. Eğik atış, yatayla açı yapacak şekilde atılan bir cismin çıkış hızına ve çıkış açısına bağlıdır. Dolayısıyla çekicinin optimum düzeye gelmesi için gereken iki bileşeni vardır.
Bunlar; hız ve çıkış açısının elden çıkış hızını etkileyen iki bileşkeden söz edilmektedir.
* Fırlatış yarı çapı (Kol uzunluğu+tel boyu)
* Dönüş Hızı
Fırlatış yarı çapı tel boyu sabit olduğu için sporcunun kol boyu ve bu avantajı tekniğe ne kadar yansıtabildiği ile ilgilidir. Barlett (1994) yaptığı çalışmada elden çıkış hızlarının 26.2-29.2 m/sn, elden çıkış açılarını ise 40-46 derece olarak saptamıştır (7)
Atış mesafesini etkileyen faktörler şunlardır.
1) Elden,
çıkış hızı
2) Elden çıkış
yüksekliği
3) Elden çıkış
açısı (2)
4) Hava direnci
(4)
1) Elden çıkış hızı: Çıkış hızı en önemli faktör olarak karşımıza çıkıyor 246'lık bir atıcı için; %5'lik bir hızı atışı, atışa 23 etkileyecektir %5'lik bir açı (çıkış açısı) değişimi mesafeyi ancak 2 etkiler. Maksimum çıkış hızı, çekice atılana kadar uzun bir yol izletilerek elde edilir. Yörünge (yol) uzun bir rotasyon çapı ile uzatılır. Bu da;
I- Pelvis
zıt yönde iken
II- Ektansiyondaki
kollar ve serbest bırakılmış omuzlar ile sağlanır.
Dizlerin bükülmesi ile, dönüşler sırasında daha düşük oturma pozisyonuna getirerek rotasyon çapı büyütür. Omuz kemeri gevşek bırakıldığında kollar maksimum ekstansiyona geleceğinden kollar normalinden uzun gözükecektir. Sonuç ise büyük çap, uzun bir çekiç ve çok süratli bir çekiç hızıdır. Bir atıcı çıkış açısını yüksek tutarak aynı çıkış hızına yükselebilir (2).
Bırakma hızını etkileyen faktörler aşağıdaki denklem yardımıyla tamamen kinematik noktadan hareketle düşünülebilir.
V=Wor
Bu denklemden aşağıdaki sonuçlar çıkarılabilir:
a- Açısal hız sabit ise yarıçap büyüdükçe çekici linear hızı da o oranda büyütecektir.
b- Yarıçap sabit ise, çekicin dönerken açısal hızı büyüdükçe linear hızı daha da artacaktır.
c- Verilen her hangi bir durumda, hem açısal hem de yarı çapın maksimum olması durumunda en büyük linear hıza ulaşılır (4).
Otto ve ark. (1988) tarafından yapılan bir çalışmada Liteniou'un 83.06 m'lik atışında 30.4 m/sn'lik bir çıkış hızı, Tamm'ın 80.84 mlik atışında 29.9 m/sn'lik bir çıkış hızı, Gecsec'in 77.34 m.lik atışında 28.9 m/sn'lik çıkış hızı saptanmıştır. Çekicin elden çıkış hızındaki im/sn azalması, performansı 5m. azalttığı açıklanmıştır(7).
Bartlett (1994)
yaptığı çalışmada elden çıkış hızlarını 26.2-29.2 m/sn olarak saptamıştır (7).
2) Elden Çıkış Yüksekliği: Bırakma yüksekliği temel olarak o andaki vücut posizyonuna ve atıcının boyuna bağlıdır (4). Otto (1997) Roma'da düzenlenen II. Dünya Atletizm Şampiyonasındaki çekiç atma yarışmasının kinematik ve kinetik analizlerini yapmış ve çekiç başının maksimum olarak yüksekliğinin 2-2.5 m. arasında değiştiğini saptamıştır. Aynı çalışmada elden çıkışta çekiç başının yerden yüksekliğinin 2.28-2.52 m. arasında değiştiğini saptamıştır (7).
3) Elden Çıkış Açısı: Her ne kadar elit atıcıların bir çoğunun yakaladığı açı 38°-40° olsa da, ideal çıkış açısı 44° dir (2). Başka bir kaynakta yaklaşık 43°-44° (4) ve 42°-44° (6) arasında belirlenmektedir. Susanka’nın 1986'da yaptığı çalışmada, çekicin elden çıkış açısı değerlerinin 40o-45° arasında değiştiği görülmüştür. Otto aynı şekilde optimum çıkış açısını 44(38-44) derece olarak saptamıştır (7).
4) Hava Direnci: Çekiç atmada kazanılan mesafede hava direncinin etkileri genellikle önemsiz farzedilir. Payne hava direncinin deniz seviyesinde 200 ft.lik bir atışı 2-3 gt azalttığını açıklamıştır. Bu da atışın toplam uzunluğunda 1-1 1/2% azalma demektir (4).
ÖZET
Eğer tekniğe ölçülebilir fiziksel prensipler açısından bakarsak anahtar kelimeler hız yada sürat olur. Atıcı yüksek bir merkezcil sürat yada açısal hızı oluşturmayı dener-dönüşler boyunca hızlı ayak hareketleriyle. Aynı zamanda atıcı, çekicin yüzeysel yada linear hızını, merkezi sürati uzun bir yarıçapla birleştirerek, maksimize etmeye çalışır. Bu da, uzun kollar ve gevşek omuzlar ile sağlanır. Vücudun rotasyon ekseni daima çemberde ileri doğru hareket eder. En hızlı merkezcil hız ve en uzun kollar sadece en hızlı çekiç hızını vermez. Fakat 60 m.lik bir atış için 300 kg.ın üzerinde çok büyük bir dışa çekim kuvveti de verir. Bu kuvveti kontrol etmek için atıcı bu kuvvete tam ters doğrultuda bir merkezcil kuvvet uygulamaktadır. Atıcının dizleri bükük olmalı ve üst bel kısmı sıkı tutmalıdır ki çekiç tarafından yaratılan merkez kaç kuvvetini kontrol edebilsin (2).
Bailesteros, J,M, Alverez, J. (1987). Atletizm Temel
Antrenörlük Bilgileri. Çev: Güner Güngör. Ankara: 88-91
Freeman, W,H., Nytro, A. (1996). "Çekişte
Antrenman Teorisi". Atletizm Bil. ve Tek. Der. Çev: Murat Atıl. Ankara:
5-12
Gaede, E, (1990). "Modal Technique Analysis
Sheets For The Throwing Events.
Part V: The Hammer Throw." New Studies İn Athletics. The IAAF Qua. Mag.
61-67
Hay, J.G. (1978) The Biomechanics Of Sports
Techniques. Prentice-Hall İne. 2nd edition. 490-498
5.İşler, M. (1997) Atletizm. Ankara : Tutibay Ltd.
383-410
Schmolinsky, G. (1982). Track and Field. Berlin;
Sportverlag, 375-382
Tınaza, C, Atıi, M., Çilli, M. (1997) "Çekiş
Antrenman Kinematik Analizi". Atletizm Bil. ve Tek. Der. 27(3), 43-48