KOORDİNASYON

Özlem MUTLUBAŞ

Koordinasyon Tanımları

Koordinasyon kısa süre içerisinde zor hareketleri öğretebilme ve değişik durumlarda amaca uygun ve çabuk şekilde tepki gösterebilme yeteneğidir.Performans sporunda koordinasyon,tekniği belirleyici önemli bir faktördür.Performans sadece koordinasyonel yada enerji metabolizmalarına bağlı olmayıp aynı zamanda psiko-norolojik süreçlere bağlı kavramdır.Bu süreçlerde koordinasyonu içerir.

Modern spor biliminde koordinasyon tekniği belirleyici önemli bir faktör olup,tüm sporsal becerileri öğrenilmesi geliştirilmesi ve belirli bir verim düzeyine ulaşabilmesi,ilgi tekniğinin amaca uygun bir şekilde akıcı çabuk,hoşa gidecek şekilde yapılması olarak tanımlanmaktadır.

COORDİNATİON

Coordinastion is a ağabeylityto learn diffucult actions in a short time and the ability to respond according to aim and quickly in different stuations.Coordination is a factor,which determines the skill in sport performance.Performance is a concept which not only,depends on coordination or energy metobolism but also on psychoneurolgic proceses,which include coordination.

In modern sport science coordination is an important factor detemining the technique ant it is defined asa learning,developing and reachingand efficient level of all sport skills which in turn requires the use the subject matter skill according to the aim quickly.

Koordinasyon vücuda egemen olma anlamında kullanılmaktadır.Ayrıca kontrol çok çeşitli yapılmasında bu kavram altında toplanabilir.

Hamma ve Hettingere(1976) göre koordinasyon, amaçlanan hareket için merkez ile iskelet kas sisteminin karşılıklı uyum içinde etkileşimidir. Gallahue'a(1982) göre koordinasyon organizmanın etkili hareket dizileri oluşturmakla farklı motor sistemler ile değişken duyumları uyumlu bir şekilde birleştirme becerisidir.Hareket karmaşıklaştıkça iyi bir performans için gerekli koordinasyon seviyeside o kadar yükselir.

Koordinasyon her hareketin birbirini doğru olarak izleyen şekilde ve istenen kuvvette meydana gelmesi olayıdır.

Koordinasyon çok karmaşık bir motorik sürat ve kuvvet dayanıklılık ve esneklik yetileri ile çok yakın ilişki içerisindedir.Bu özellik sadece yeni taktik ve tekniklerin kazanılmasını ve yetkinleştirilmesinde değil,ayrıca rakiplerin,meteorolojik koşulların zemin yada araç gereçlerin değiştirilmesinin söz konusu olduğu alışılmamış durumlardaki teknik ve taktik uygulamalarda da belirleyici bir öneme sahiptir.

Hirtz'e(1979) göre koordinasyon kabiliyeti,çoğunlukla norofizyolojik fonksiyon mekanizmalarına dayalı olup,farklı niteliklerdeki obejektif pratik(ve özellikle sportif) faaliyetler arasında ferdi olarak kazanılan ve farklı yaşam alanlarında farklı faaliyet şekillerinin gerektirdiği özel koordinasyon taleplerinin yerine getirilmesi için ihtiyaç duyulan ve nispeten bir bütünlük arz eden performans şeklidir.

Sportif teknik taktik problemlerin,sinir sistemi fonksiyonlarına bağlı olarak çözülebilmesindeki yeterlilik,sportif koordinasyon kapasitesini ifade eder.Yeterli bir sportif koordinasyon kapasitesinin fonksiyonu olarak,zor hareketlerin hassas ve çabuk icra edilmesinin dışında,egzersiz yada müsabaka sırasında karşılaşılan sürpriz durumlara da hızlı adapte olunabilir.

En kompleks motorik yetenek olan koordinasyon diğer motorik yeteneklerden farklı olarak zihinsel bir motorik yetenektir.Bu yönüyle koordinasyon diğer motorik yeteneklerden teknik ve taktik amaçlar doğrultusunda ne ölçüde yararlanabileceğini de belirler.Buna göre sportif teknik ve taktik gelişim kaynağı koordinasyon yeteneğidir.

Jalcuer(1993) ise koordinasyonu genel anlamda sistemler arasında işbirliğini düzenleyen bir sistemdir ve fizyolojik olarak ele alındığında kaslar arası ve kas içi işbirliği olarak ifade edilmektedir olarak tanımlanmıştır.

Koordinatif Yetenekler

Koordinasyon bir spor dalındaki şimdiye kadar dilimizde beceri,çeviklik ile eş anlamda kullanılmaktaydı.Artık günümüzde spor bilimcileri genel anlamda beceri ve çeviklikten söz etmemektedirler.Beceri ve çeviklik yerine koordinastif yetenekler kullanmaktadır.

Bir yeteneği,belli bir performansı yada performans grubundan birinin hazırlığı için ön koşul olarak anlatırsak koordinatif yetenekler bir potansiyel güçtür.Bu nedenle koordinatif yetenekler teknik bir davranışın düzgün yapılmasın da idare edici ve yönlendirici olarak kabul edilirler.

Koordinatif yetenekler zor olan hareketin gerçekleştirilmesinde öğretilmesinde aynı zamanda hareketlerin ne kadar çabuk öğretildiğinin belirleyicisi olduğundan çok önemlidir.Bu yüzden koordinasyon her sporsal hareket için ön koşul ve/yada amaçtır.

Koordinatif Yeteneklerin Önemi Kısaca Şöyle Sıralanabilir

-Koordinatif yetenekler sportif tekniğin öğretilmesi süresinde,hareketlerin yeteneğinde,temposunda,kalitesinin devamlılığında etkili ve önemlidir.

-Öğrenme basamaklarında ve antrenman bölümlerinde kompleks harekelerin şekillendirilmesini kolaylaştırır.

-Koordinatif yetenekler kondisyonel yeteneklerden büyük oranda yararlanırlar ve sağlam olarak yapılanırlar.

-Değişik ve farklı koşullardaki hareketlere çok hızlı uyum sağlarlar.

-Sportif hekimliği açısından bakıldığında,ekonomik ve yumuşak bir hareket akıcılığı,yüksek ölçüde bir koordinasyon yeteneği durumu ve çok az bir kuvvet veya enerji gereksinimi görünümündedir.Bu bakımdan yorgunluklar ve sakatlıklar önlenebilir.

Spor bilimleri literatüründe koordinatif yetenekler sayısı 2 ile 8 arasında değişmektedir.Meriel,Schabel(1997)ve Thies(1980) bu çok sayıdaki korrdinatif yetiler genelde üç temel yeteneğe ayrılmıştır.

1)Motorsal öğrenme yeteneği

2)Motorsal yönlendirme yeteneği

3)Motorsal uyum ve değiştirme yeteneği

Motorsal öğrenme yeteneği sıralama da diğer bir koordinatif yeteneklerin üzerindedir.Motorsal öğrenme olmadan,öğrenmenin depolanması ve eylemin gereğince ölçülü olmasında motorsal etki yeteneği ve uyumu,ve yer değiştirme yeteneğinin olması anlamsız kalır.

Maylingen(1987)' İle Yetenekleri Şöyle Sınıflandırmıştır

YÖN BULMA YETENEĞİ:Çok yönlü pozisyonlara ve hareketlerin göre sporun yönlendirebilme ve çok yönlü hareket etme koşullarını algılayabilme yeteneğidir.

FARKLILAŞTIRMA YETENEĞİ:Sporcuların kendilerine gelen uyarıların en önemlisini ve gereklisini seçmesi,değerlendirmesi ve amaca uygun düzeyde yerine getirmesidir.

DENGE YETENEĞİ:Sporcunun dengesini koruması veya değişen pozisyon ve koşullarda en çabuk şekilde tekrar denge durumuna gelebilmesidir.

RİTM YETENEĞİ:Hareketin akış esnasında önceden belirlenen ritme uyma veya harekete uygun ritme geliştirme yeteneğidir.

REAKSİYON YETENEĞİ:Amaca uygun hareketi gerçekleştirebilmek için,var olan yada gelen uyarılan algılayabilme veya gerekli cevabı(hareketi)verebilmedir.

Harro(1982)'ye Göre Koordinatif Yetenekler

Denge yeteneği

Ritm yeteneği

Bütünleştirme yeteneği

Reaksiyon yeteneği

Yön bulma yeteneği

Ayrıştırma yeteneği,olarak adlandırılır.

Koordinasyonu Etkileyen Faktörler

Vücut ağırlığı,boy,zaman ayarlama,denge,reaksiyon zamanı,hareketin sürati,hareketin yeri ve uzaklığı, kassal fonksiyon yaş, kondisyonel yeteneklerin yetersizliği, katı teknikte hareke öğretimi ve sakatlıklar koordinasyonu etkileyen faktörlerdir.

Koordinasyonun Sınıflandırılması

GENEL KOORDİNASYON: Bir kimsenin özel spor dalını göz önüne almadan değişim motor becerileri mantıklı ve uygun bir biçimde sergileme niteliğini kapsamaktadır.Çok yönlü gelişmekle birlikte her sporcu yeterli genel koordinasyon kazanmalıdır.

ÖZEL KOORDİNASYON: Bir kimsenin belirli spor dallarındaki değişik motor becerileri çok çabuk,akıcı,ve sürekli sergileyebilme yeteneğini yansıtır.Bu açıdan özel koordinasyon motor becerileri özelliği ile yakından ilgilidir ve sporcuya yarışma ve antrenmanda etkin bir verim düzeyi için de beceriler kazandırır.

Koordinasyon Antrenmanının Özellikleri

Koordinasyon antrenmanlarda kullanacağı alıştırma dağarcığını tamamlamaya çalışması anlamına gelmemelidir.Yapılacak olan teknik ve kondisyonel antrenmanlarda eklenecek olan koordinatif alıştırmalar,hem teknik çalışmalardan verimi artırır hem de gözle görülür bir gelişme sağlar.

Schnabels'e göre ;temel gelişim ve bununla birlikte yeteneklerin oluşumu çok yönlü,değişken antrenmanlarda mümkündür.Koordinasyon antrenmanları kuvvet,çabukluk ve dayanıklılık alıştırmalarıyla birlikte kombine bir şekilde uygulanmalıdır.Çünkü temel dayanıklılık ve kuvvet koordinatif yeteneklerdeki başarıyı beliler.

Koordinasyon çalışmaları erken yaşlarda daha verimlidir.Çünkü yaş ilerledikçe bilgi alma ve işletme süreçleri zayıflar.Yedi yaşlardan puberteye(ergenlik)kadar olan dönemde koordinasyon gelişimi üst düzey sağlanabilmektedir.

Koordinasyonu geliştiren başarılı bir program çok değişik başarıların kazanılmasına önem vermelidir.Sonuç olarak bir sporda uzmanlara tüm genç sporcular sonuçta koordinasyonu geliştirecek diğer sporların becerilerini yapmaya yönlendirilmelidir.Koordinasyonun geliştirilmesinin tüm evrelerinde çalıştırıcı gittikçe artan zorlukta alıştırmaları kullanmaya çaba göstermelidir.Bir becerinin karmaşıklığı ve zorluğu değişik koşulları atletlerin ve spor araçlarının kullanılmasıyla da artırılabilir.

Koordinatif yeteneklerin eğitimi özellikle çocuk antrenmanında;her ısınma devresinde ve sonrasında bütün teknik antrenmanlara, kondisyonel özelliklerin geliştirilmesinde oyun ve beceri alıştırmaları şeklinde ek alıştırmalara verilir.Genç antrenmanlarında özellikle antrenmanın ısınma ve bitiş kısmında oynanan oyunları koordinatif eğitim konusunda çok iyi denekler sağlamaktadır.

Koordinatif beceriler üst düzeyde hassas koordinasyon gerektirir. Çalışmalar antrenman programlarında ilk sırada yer almalıdır. Çünkü bu çalışmalar yorgun haldeyken etkili bir şekilde başarılamazlar.

Becerinin Gelişiminde Dikkat Edilecek İlkeler

-Yüklenmenin dozu kademeli olarak artırılmalıdır.

-Yeni hareketler öğretilmelidir.

-Yeni hareketler öğretilirken çok sayıda değil yeterli sayıda öğretilmelidir.

-Yeni hareketler doğru teknikle öğretilmelidir.

-Yeni hareketler seçiminde sporcunu yeteneği göz önüne alınmalıdır.

-Kombine bir antrenman düşünülmelidir.

-Alıştırmaların temposu sürekli değiştirilir.

-Dış koşullar değiştirilmelidir.

-Mekanik beceriler birleştirilmelidir.

-Çalışmalar zamana karşı yapılamalıdır.

-Direktif ve komut değiştirilmelidir.

-Antrenman sonrası çalışmalar yapılmalıdır.

-Hareketin uygulaması sırasında şekil değişikliği yapılmalıdır.

-Her spor dalı için özel beceri alıştırmaları yapılmalıdır.

-Yorgunluk meydana geldiğinde dinlenme verilmelidir.

Hirtz Koordinasyon Egzersizlerini Üç Bölümde İncelemiştir

1-Motor tecrübelerin zenginleştirilmesi ve temel hareket biçimlerinin mükemmelleştirilmesi amacına yönelik egzersizler

BU EGZERSİZLER

Koşma

Atlama

Atma

Tırmanma gibi tüm genel hareket biçimlerini düzeltirler.

2-Koordinasyon kabiliyetinin belirginleştirilmesi ve mükemmelleştirilmesi amacına yönelik egzersizler,

a-Ayrılmama egzersizleri,

-Çeşitli aletlerle hedef atışları,

-Belirli bir zaman ile sınırlanırlar

-Top sürme

b-Yön tayin egzersizleri

-Hedefe atlama

-Parkurda top sürme

-Engelli koşu

-Yuvarlanan bir topun atılması

c-Denge egzersizleri

-Atlama

-Jimnastik/denge aletinde bir topun atılması/tutulması/çarptırılması ve yüzme/koşma vs.

d-Reaksiyon egzersizleri

-Farklı çıkış noktalarından ve çeşitli sinyallerden sonra yapılan start egzersizleri

e-Ritm egzersizleri

-Önceden verilen ritme göre koşu oyunları veya top oyunları

-Partnerin yaptığı hareketler takip edilmeli

3-Kondisyonel yeteneklerin mükemmelleştirilmesi amacına yönelik özel koordinasyon egzersizleri

Koordinasyonel yeteneklerin mükemmelleştirilmesi amacına yöneliktir.İleri düzeydeki sporcular için uygulanır.

Koşu devresinde atlama kombinasyonları.

KAYNAKLAR

1-Açıkada,C, Ergen e.(1990).Bilim ve Spor.Ankara:Tek Ofset

2-Bagıran t.(1990)Hentbolda Antrenman.Ankara:Set Ofset Matbaacılık

3-Bompa,T.O.(1998)Antrenman Kuramı ve yöntemi.Ankara :Bağıran yayınevi

4-Çakıroğlu,M.(1997).Antrenman Bilgisi.İstanbul:Şeker Matbaacılık.

5-Çetin,N.(1997)Teknik Analizi ve Teknik Antrenmanı.Ankara.

6-Dündar,U.(1994).Antrenman Teorisi.Ankara:Onlar Ajans

7-Gallahue,D.L.(1982)Understanding Motor Development in childrit.New York:wiley Publisher

8-Gündüz,N.(1957)Antrenman Bilgisi İzmir:Saray Medikal Yayınları.

9-Magglingen,(1987).Die Koordinativen fohiketieti in handball

10-Muratlı,S,Sevim,y,(1993)Antrenman Bilgisi Eskişehir A.Ü.Açık öğretim yayınları

11-Muratlı,S.(1997)Çocuk ve spor.Ankara:Bağıran yayınları

12-Sevim,Y,(1991)Kondisyon Antrenmanı.Ankara:Gazi büro kitap Yayınları

13-Sevim,Y,(1995)Antrenman bilgisi. Ankara :Gazi biro Kitap yayınları

Yayına Hazırlayan Aykut EMANET