ANA SAYFA

ÇOCUKLARDA ANTRENMAN PERİYODLAMASI

Yard.Doç.Dr. Ercan HASLOFÇA

Çocuk ve Genç Antrenmanının Planlanması

Sporda kalıcı bir başarı edebilmek için yapılacak antrenmanların planlanması gerekir. Bu planlama sırasında hedeflerin değişkenliğine bağlı olarak çeşitli evreler göz önünde bulundurulur (hazırlık sezonu, yarışma sezonu gibi). Bu evreler yapısal olarak birbirinden farklıdır. Bu evreleri birer periyot olarak adlandırarak, antrenman planının periyotlara ayrılmasına Antrenman Periyodlaması denilmektedir. Antrenmanların planlanmasında, en uzun süreli plandan en kısa süreli plana doğru aşağıdaki sıra izlenmektedir:

*Tüm spor yaşamı antrenman planı (perspektif plan / en az 8 yıl).

*Uzun süreli antrenman planı (Temel Antrenman Dönemi, Gelişim Antrenmanı Dönemi gibi / 2-4 yıl).

*Yıllık antrenman planı (makro plan)

*Mezoplan (Özel hazırlık periyodu, yarışma periyodu gibi / 2-4 veya 6 hafta).

*Mikroplan (1 hafta)

*Günlük antrenman planı (tek ant. / çift ant.)

*Birim antrenman planı (bir antrenman seansı / sabah veya akşam).

*Bir antrenman ünitesi (ısınma, sürat çalışması, teknik çalışma gibi).

Çocuk ve Genç Antrenmanının Özellikleri

*Çocuk ve genç antrenmanlarının kendine özgü bir karakterinin olduğu bilinmektedir. *Çocuk ve genç antrenmanın içeriği, sınırlandırılmış bir yetişkin antrenmanı niteliğinde değildir. Kendi koşul ve kurallarına uygun olarak yapılır.

*Gelişim düzeylerine göre çocuk ve gençlerde oluşan değişiklikler, onların antrenmanlarının yapısını belirleyen en önemli faktörlerdir.

*Antrenmanlardaki tüm çalışmaların; yöntem, kapsam, şiddet, sıklık ve süre bakımından, çocukların gelişim düzeyine göre planlanma zorunluluğu vardır.

* Çocuk ve gençlerin antrenman planlamasında daima uzun süreli hedefler göz önünde bulundurulmalıdır. Günlük başarılara yönelik hedefler, uzun süreli hedeflerden sapma riski taşımaktadır.

*Yarışma faktöründen yararlanmakla birlikte, antrenman programlarında yarışmalar bir amaç değil, uzun süreli gelişim olgusunda bir araç olarak görülmelidir.

Çocukların okullarının yanı sıra kulüpler adına yarışmalara katılması, ya da antrenörün başarısını kanıtlama arzusu onları kısa sürede iyi birer yarışmacı haline getirmektedir. Bu nedenlerden dolayı, çocuk ve genç antrenmanı, birbirini takip eden eğitim aşamalarına ayrılmaktadır. Bu aşamaların her birinde farklı eğitim amaçlarına ulaşılmaya çalışılır. Söz konusu eğitim aşamalarının süresi ilk antrenmanla başlayıp yüksek performans yaşına ulaşıncaya kadar sürer.

Her spor dalında eğitim aşamaları belirlenirken, öncelikle spor dalına özgü yüksek performans yaşının bulunduğu dönem belirlenir. Daha sonra bu yaş döneminden 8-10 yıl, bazı araştırmacılara göre 12-15 yıl geriye giderek eğitim aşamaları belirlenir. Atletizme yönelik performans yaşı dönemleri Tablo 1de incelenebilir.

Tablo 1: Farklı Atletizm Disiplinlerinde Performans Yaşlarına İlişkin Dönemler (Lempart in Adolph, 1979)

Spor Dalı

Ön Başarılar

Optimal Performans

Yüksek Performansta Süreklilik

Atletizm

Erkek

Bayan

Erkek

Bayan

Erkek

Bayan

100 m. - 200 m.

400 m.

800 m.

1 500 m.

5 000 m.-10000 m.

Maraton

100/110/400 Engel

3 000 Engel

20 km.Yürüyüş

Yüksek Atlama

Sırıkla Atlama

Uzun Atlama

Üçadım Atlama

Gülle Atma

Disk Atma

Cirit Atma

Çekiç Atma

Çoklu Yarışmalar

19-21

22-23

23-24

24-25

25-26

22-23

24-25

25-26

20-21

23-24

21-22

22-23

23-24

24-25

23-24

17-19

20-21

18-20

17-18

17-19

18-20

18-21

20-22

21-22

22-24

24-26

25-26

25-27

26-28

27-30

24-26

26-28

27-29

22-24

25-28

23-25

24-27

24-25

25-26

26-27

26-30

25-26

20-22

22-24

22-25

21-24

19-22

20-22

21-23

22-24

23-24

23-25

25-26

27-28

28-29

29-30

31-35

27-28

29-30

30-32

25-26

29-30

26-27

28-29

26-27

27-28

28-29

31-32

27-28

23-25

25-26

26-27

25-27

23-24

24-25

25-26

26-28

Çocukların ve gençlerin çok yönlü gelişim özelliklerini ve atletizmin çeşitli branşlarının gereksinimlerini dikkate alarak, birbirini takip eden eğitim aşamalarını şöyle sıralayabiliriz:

1-Temel Spor Eğitimi (7-10 yaş): Herhangi bir spor dalı gözetmeden çok yönlü olarak koordinatif yeteneklerin gelişimi hedeflenir. Tam olarak geliştirilmiş koordinatif yeteneklerin, sportif becerileri öğrenmedeki sürat ve niteliği olumlu yönde etkilediği kanıtlanmıştır. Ayrıca, insanın gelişim özellikleri doğrultusunda, koordinatif yeteneklerin gelişimi, 11/12 yaşlarına kadar %80'in üzerine erişmiş durumdadır. Bu eğitim verilmez ise, takip eden eğitim aşamalarında, optimal bir performans gelişimi sağlama olanağı hemen hemen hiç kalmaz. Bu aşamada; çok sayıda çocuğa spor sevgisi, spordan zevk alma ve spor yapma alışkanlığını kazandırmak için ağırlıklı olarak eğitsel oyunlara yer verilmelidir.

2-Atletizm Temel Eğitimi (11-13 yaş): Atletizmin değişik dallarına yönelik temelin oluşturulması hedeflenir. Değişik branşların temel tekniklerinin öğretimiyle, bu tekniklerin dinamik temellerini oluşturan kondisyonel ve koordinatif biyomotor özelliklerin çok yönlü gelişimi işlenir. Teknik öğrenim, benzer spor dalları ve disiplinleri ile desteklenmelidir. Bu aşamada alıştırmalar, spor dalının tekniği ve hareket özelliklerine bağlı koordinasyonu geliştirecek bir beceri düzeyine sahip olmalıdır. Bu eğitim aşamasının önemli bir alt amacı da yarışma etkinliklerine başlanmasıdır. Araştırmacılara göre yarışmacı olmadan önce, ikinci eğitim aşaması antrenmanının, atletizmin çabuk kuvvet gerektiren disiplinlerinde 1 ile 1,5 yılını, dayanıklılık koşularında ise 1,5 ile 2 yılını geride bırakmış olmak gerekmektedir. Bu konuda en önemli görev antrenör ve beden eğitimi öğretmenlerine düşmektedir. Antrenör ve öğretmenler, hırslarını bir kenara bırakarak her bireyin niteliklerine göre ne zaman yarışmalara katılacakları konusunda yönlendirici olmalıdırlar. Bu aşamada, yarışma sistemlerinin, çocukların gelişim özelliklerine paralel olarak çok yönlülük niteliği taşıması önemli görülmektedir.

3-Atletizm Gelişim Eğitimi (13/14-16/17 yaş): Antrenman yüklenmeleri belirgin bir şekilde artar. Bu nedenle antrenmanın yapısı ve içeriği yüklenme ve uyum süreçlerince belirlenir. Ergenlik dönemine rastlayan bu eğitim aşamasında, organizmanın bütün özelliklerini içeren genel fiziksel hazırlık uzun süreli, kurallara uygun ve çok yönlü öğrenme süreçlerini takip etmeli, genç sporcuların içinde bulunduğu büyüme ve gelişme süreçlerinin doğal yapısını desteklemelidir.

Kondisyonel biyomotor yeteneklerin sistematik olarak gelişimi ile elde edilen başarılarda bir düzenliliğin sağlanması hedeflenir. Çok yönlülük ilkesine bağlı kalarak, yetenekli olduğu alanda (sprint, orta-uzun mesafe, atlamalar, atmalar) yer alan branşların ince form teknik eğitimi verilir. Düzenli olarak yarışmaya katılımla yetenekli olduğu branş belirlenir.

4-Atletizm Performans Eğitimi (18/19-21/22 yaş): Dördüncü eğitim aşaması, branşa özgü gereksinimlerin karşılanmasına yönelik antrenmanların yer aldığı dönemdir. Gençler yetenekli oldukları spor dalının bir veya iki branşında performansa yönelik özel amaçlı yüklenmelere tabi tutulurlar. Yetenekli olduğu branşa özgü antrenmanlarla performansında yıldan yıla düzenli bir artış sağlanır.

5-Atletizm Yüksek Performans Eğitimi (22/23 yaştan itibaren): Ulusal ve uluslar arası hedef yarışmalarda yüksek performansın elde edilmesi için maksimum olanakların kullanıldığı dönemdir.

Çocuk ve Gençlerde Antrenman Periyodlaması

Daha önce, birinci eğitim aşamasının ana amacı; "çok yönlü temel eğitim", ikinci eğitim aşamasının ise "spor dalına özgü temelin geliştirilmesi" olarak açıklanmıştı. Bu durumda ilk iki eğitim aşamasında ağırlıklı olarak ele alınan konular, hareket öğrenimi, teknik eğitim ve koordinasyonun sağlanmasıdır. Bu nedenle Matwejew'in periyodlama modeli, bu iki eğitim aşamasında bulunan çocuk ve gençler için uygun görülmemektedir. Bunun yerine özellikle eğitim-öğretim programındaki tatilleri de dikkate alan, spor dalına özgü modellerin geliştirilmesi gerekmektedir.

Ancak, üçüncü eğitim aşamasında yukarıda tanımlanandan farklı bir periyodlamaya gerek duyulur. Çünkü, üçüncü eğitim aşamasının programında ağırlıklı olarak ele alınan konular, "kondisyonel yeteneklerin geliştirilmesi" ve "antrenman yüklenmelerinin arttırılmasıdır". Bu aşamada, "hazırlık dönemi, yarışma dönemi ve geçiş dönemi" şeklinde klasik döngüsü (periyotları) olan bir model uygun düşmektedir.

Yıl içerisinde yer alan yarışmaların önemine göre tek veya çift uçlu kullanılabilir. Sezon içinde tek bir yarışma hedef alınarak yapılan periyodlamaya Tek Uçlu periyodlama denir. Sezon içinde iki ayrı hedef (salon ve pist yarışmaları gibi) belirleyerek, iki ayrı performans zirvesi düşünülen periyodlamaya da çift uçlu periyodlama denir. Üst düzey sporcularda üç zirveli periyotlar da kullanılmaktadır. Genç ve gelişmekte olan sporcularda, teknik gelişim özel bir çalışma ve süreç gerektirdiğinden, çift uçlu periyodlama ile bu süreci kısaltmak sorun yaratabilir. Normal olarak hem genç hem de gelişmiş sporcularda üst üste iki yıldan daha fazla çift uçlu periyodlama önerilmemektedir. Aşağıda tek çift uçlu periyodlama örnekleri verilmiştir.

Tek Uçlu Periyodlama

Aylar

Eki

Kas

Ara

Oca

Şub

Mar

Nis

May

Haz

Tem

Ağu

Eyl

Fazlar(Mezosiklus)

1 2 3 4 5 6

Periyodlar

Hazırlık Yarışma Geçiş

Çift Uçlu Periyodlama

Aylar

Eki

Kas

Ara

Oca

Şub

Mar

Nis

May

Haz

Tem

Ağu

Eyl

Fazlar

Periyotlar

Hazırlık 1

Yarışma 1

Hazırlık 2

Yarışma 2

Geçiş

Hazırlık Periyodu:

Faz 1: Toplam antrenman döneminin 1/3ni kapsar. Tek zirvelide 4 ay, çift zirvelide 2-2,5 ay sürer. Amacı, Faz 2de yapılacak olan yüklenmeleri karşılayabilme yeteneğini geliştirmektir. Bu fazda yüklenmenin kapsamı kademeli olarak arttırılır.

Faz 2: Tek zirvelide 2 ay, çift zirvelide 1,5 ay sürer. Amaç antrenman bileşenlerinin uyumlu bir şekilde bütünleştirilmesidir. Antrenmanlar özel karaktere doğru gider, genel yapıdaki antrenmanların oranı azalır.

Yarışma Periyodu:

Faz 3: Bu fazın amacı, yarışma performansını geliştirebilmek ve sürekli hale getirmektir. Performans, yarışmaya özel antrenman ve yarışmalarla elde edilir. Genel ve özel antrenmanlar azaldığından, toplam antrenman miktarı biraz azalır ancak antrenman şiddeti yükselir. Yarışma sıklığı hava şartlarına, yarışma yüklenmesinin fiziksel ve mental baskısına karşı koyabilme yeteneğine bağlı kalır. Deneme yarışmaları ve önemli yarışmaların seçmeleri bu fazda yer alır (çift zirvelide Faz 3ada).

Faz 4: İki yarışma fazı arasında özel bir hazırlık periyodu gibidir. Yarışmaların stresinden uzaklaşma amaçlanır. Atletin toparlanması ve Faz 5e hazırlanması sağlanır.

Faz 5: Bu fazda performansta en iyi gelişmenin olması beklenir. Yarışma takviminin en önemli yarışmasının bu faz içinde yer alması gerekir.

Geçiş Periyodu:

Faz 6: Yoğun bir sezon sonunda, yeni sezona geçmeden 3-6 haftalık bir aktif dinlenme süresine gereksinim duyulur.

Genel, Özel ve Yarışmaya Özel antrenmanların dağılımı:

Yeni Başlayan ve Gelişmekte Olan Atletler İçin Genel (G), Özel (Ö) ve Yarışmaya Özel Antrenmanların Fazlara Göre Dağılımı (%)
Fazlar	1	2	3	4	5	6
Antrenman	G Ö Y	G Ö Y	G Ö Y	G Ö Y	G Ö Y	G Ö Y
10-14 Yaş 15-17 Yaş 18-19 Yaş	70 10 20 60 20 20 50 25 25	60 20 20 50 25 25 40 25 35	50 20 30 50 20 30 25 25 50	60 20 20 50 25 25 45 30 25	50 20 30 50 20 30 15 25 60	80 10 10 70 20 10 75 15 10

Genel: Aerobik dayanıklılık, kuvvette devamlılık, hareketlilik, genel kuvvet, sıçrama dayanıklılığı, temel teknik antrenmanlar gibi.

Özel: Sürat, Süratte devamlılık, özel hareketlilik, çabuk kuvvet, özel sıçrama kuvveti elastik kuvvet gibi.

Yarışmaya Özel: Yaklaşma koşusu tekniği, sıçrama tekniği, atma ve atlama tekniği, sprint tekniği, çıkış tekniği ve deneme yarışmaları gibi.

Çocuk Antrenmanının Tehlike ve Riskleri

Çocuklar için uygun yarışma sistemi olduğu sürece, antrenör ve öğretmenlerin çocukları başarıya ulaştırmak için çalıştırmaları, onlara zarar vermez. Ancak tekrar hatırlanması gereken konu; "çocukların küçültülmüş yetişkinler" olmadığıdır. Aşağıda, yetişkinler için hazırlanan antrenmanlardan çocuklara yönelik düzenlemelerde yapılan hatalar belirtilmektedir:

-Çocuklara, yetişkinlerin antrenmanlarındaki yüklenmelerin sayısal değerlerini belirli oranda azaltarak antrenman düzenlenmesi bir hatadır.

-Daha çocuk yaşlarda üstün verime ulaşmak için çok fazla antrenman yapılır. Böylece verim oransız olarak başlangıçta bir artış gösterir.

-Verimliliğin birdenbire artması spora yatkınlık olarak değerlendirilir. Oysa bu durum çok antrenmana bağlı olarak değerlendirilmelidir.

-Antrenman tek yönlü amaca dönük çalışmalar süreci olarak görülür, oyun gibi diğer etkinliklere yer verilmez.

-Enerjinin belirli hareketlere yoğunlaştırılabilmesi için küçük yaşlarda branşlaşmaya gidilir. Bunun için yoğun biçimde, kuvvet, sürat ve dayanıklılık gibi kondüsyonel yetenekler gereğinden fazla geliştirilir.

-Çocukları mümkün olduğunca erken yarışmalara sokmak için: yetişkinler gibi kendi aralarında ciddi yarışmalar düzenlenir.

Çocuklarda performansın birdenbire artması geçicidir. Weineck (1990), performansı tekrar düşen çocukların şoka girdiklerini ve sporculuk yaşamlarını zamanından önce bitirdiklerini belirtmektedir.