Sürat : çok çabuk bir şekilde hareket edebilme yetisi (Bompa, 1991)
Motorik bir hareketi mevcut bir ortamda en kısa süre içerisinde tamamlayabilme yetisi (zatciorskij ,1995).
Fiziksel olarak sürat :
Bir kütlenin iki nokta arasında en kısa sürede katetmesi
Antrenman biliminde sürat :
Vücudun bir parçası veya tümünün üyeler yardımı ile büyük bir hızda hareket ettirmektir ( Açıkada ve Ergen,1991 ).
Sürati
etkileyen etmenler
1-Kalıtım : süratli kasılan fibrillerin doğuştan geldiği bilindiğinden yetenek seçiminde bu kas yapısına sahip çocukların gelişimin istenilen düzeyde olacağından seçmede daha hareketli çocukların tercih edilmesi gerekir.
Hızlı kasılan kas liflerinin yavaş kasılan kas liflerine oranı 1/3 tür.
2-Tepki zamanı : bir uyaranın (içsel veya dışsal ) verilmesinden hareketin ilk belirtisinin görüldüğü kas kasılmasına kadar geçen süre.
a-uyarının algılanması
b-MSS geçmesi
c-tepkinin seçilmesi,
programlanması
d-MSS den kaslara aktarılması
e-kasın uyarılması, tepkinin oluşması
3-Teknik : koşu mekaniğindeki verimliliktir. Agonist ve antagonist kasların koordineli bir şekilde uygun çalışmalarıdır.
Bir kişinin sürati : hareket sıklığı , tepki süresi ve tekniğin bir işlevidir (Ozolin, 1971).
Süratte koşu tekniğinin önemi: yere uygulanan kuvvet, yerden çabuk ayrılma, uygun pozisyonda alt ve üst ekstremitelerin uygun çalışması ile mümkündür.
4-Dış dirençleri yenebilme yetisi: yer çekimi kuvveti ,araçlar, çevre(su , kar, rüzgar) ve rakipler.
Çabuk kuvvetin geliştirilmesi uzun süreli etkinliklerde çabukluğun sergilenmesini kolaylaştıran kassal dayanıklılığın gelişimi ile desteklenmelidir.
5-Konsantrasyon ve isteklilik: sprint disiplinlerinde sporcunun psikolojik ve ahlaki kişilik yapısı verim için önemli bir unsurdur. Psiko-fizyolojik yorgunluğa direnme antrenmanı ve yarışma için pozitif etki sağlar.
6-koordinasyon ve kas elastikliği: koordineli ve ardı ardına gelen uyaranlara karşı kasın uyumu esnekliği ile doğru orantılıdır. Performansı belirleyen adım frekansı ve adım uzunluğu kasın esnekliğine bağlıdır.
Sürat
koşularının bölümleri
1- reaksiyon zamanı
2- ivmelenme sürati (sprint çabukluğu)
3- temel sürat (maksimum sürat)
4- süratte devamlılık
Sürat özeliğinin gelişimi ve eğitilebilirliği:
Çocukların spor yapmalarında ne gibi bir ölçü kullanılabileceği henüz daha günümüzün tartışılan ve araştırılan en önemli konularındandır. Ancak yapılan çalışmalar, çocuğun tüm biyolojik ve psikolojik gereksinimlerini göz önüne alarak çok çeşitli teknik ve becerileri denemesinin çocuğun gelişiminde önemli bir rol oynadığını göstermektedir.
Antrenmansız bir yetişkin uygun antrenman yöntemleriyle çalışırsa kendi en iyi 100 metre derecesini ortalama olarak %15-20 oranında iyileştirebilir. Erken yaşlarda başlanılan antrenmanlarla sürat çok daha büyük oranlarda iyileştirilebilir.
8-15 yaşları arasında sürat özelliklerinin eğitimi (Vlasow ve ark.)
8-11 yaşları 12-15 yaşları
|
Yaşa bağlı gelişme |
-Hareket frekansı -Reaksiyon sürati |
-Kuvvet |
|
Koşu hızındaki eğitime bağlı gelişme |
+1.16m/sn |
+0.51m/sn |
|
Antrenman için çıkarılan sonuçlar |
Hareket frekansını arttırmaya yönelik alıştırmalar: koordinasyon antrenmanı. |
Koordinasyon antrenmanı ile birlikte yaşa uygun kuvvet çalışmalarına önem verilir. |
OKUL ÖNCESİ
ÇAĞDA SÜRAT GELİŞİMİ
Okul öncesi çağda,hareketler yavaş gerçekleşir ve kaba beceri özelliklerini taşır. Ancak 5-7 yaşları arasında genel hareket süratinde bir iyileşme görülür. Reaksiyon süratinde okul öncesi çağın sonlarına doğru gelişme gösterir. Ancak yetişkinlerle karşılaştırıldığında düşük orandadır.
I. OKUL ÇOCUĞU
ÇAĞINDA SÜRAT GELİŞİMİ
Bu dönemde hareket frekansının artması belirginleşir. En büyük hareket frekansının (6-9 yaşları) bu yaşlarda ortaya çıkması ve bunun 13 yaşına kadar büyük bir artış gösterdiği düşünülürse, antrenmanda bu özelliğin geliştirilmesi önemle üzerinde durulmasını gerektirir.
Çocuklar bu dönemlerde öğrenme becerileri üst düzeyde olduğundan doğru koşu tekniği, ayak kol koordinasyonunun gelişimi, algılama, kavrama yetisinin eğitilebilirliği önem taşımaktadır. Bu antrenmanların oyun formu içerisinde yaptırılması gerekir. Unutulmamalıdır ki çocuklar bu dönemde çok çabuk hareket etmekte ve çok çabukta yorulmaktadırlar.
İlgilerinin bir anda yoğunlaştığı ve bir anda dağıldığını da göz önünde bulundurarak antrenmanların günlük hazırlanışlarında bunlara dikkat edilmesi gerekir. Çocuğun doğası gereği bu yaşlar oyun oynama ve kısa süreli yarışmaların yapıldığı yaşlardır. Süratte devamlılık henüz özel olarak ele alınmaz.
Örnek Antrenman (bir günlük)
-kırmızı beyaz oyunu veya eşini bulma oyunu
-Cimnastik (üst taraf)
-mendil kapmaca
-Cimnastik (alt taraf)
-Koşu ABCsi (5-7 metrelik)
-Değişik pozisyonlarda çıkışlar (4 tane)
-Esneklik çalışması
Örnek Antrenmanlar
-Değişik pozisyonlarda reaksiyon çalışmaları
-Yer değiştirme oyunları (Köşe kapmaca gibi)
-Stafet yarışmaları
-Ebeleme oyunları
-Sprint karekterinde slalom koşuları
-Giderek arttırmalı ve ivmelenme alıştırmaları
-15-30 metrelik sprintler
II.OKUL ÇOCUĞU ÇAĞINDA SÜRATİN GELİŞİMİ
Reaksiyon sürati hemen hemen yetişkinlerin değerlerine ulaşır. Hareket hızı (aksiyon) da sürekli olarak artış göstermektedir. Hareket frekansı daha 12 yaşlarında en yüksek değerlerine ulaşmaktadır. Daha sonra bir gerileme olur. Gerilemenin ortaya çıktığı dönemde hareketi hızlı tamamlama konusunda kuvvet ve hareket genişliği (adım uzunluğu) daha belirleyici bir rol oynamaktadır.
Dönemin sonuna doğru branşa özgü sürat çalışmaları yaptırılır. Çabuk kuvvet, teknik ve hareket genişliğine yönelik çalışmalar yaptırılır. Çalışmalar submaksimal düzeyde tekniğin mükemmelliğinin arttırılması basitten karmaşığa, oyun formunda (branşa özgü) alıştırmalar yaptırılmalıdır.
Tekrar yüklenme yöntemine göre yoğunluk kullanılmalıdır. Süratte devamlılık antrenmanları yaptırılabilir. Fakat yorgunluk belirtisi ortaya çıkınca çalışmaya son verilmelidir.
Kuvvet alıştırmalarına başlanmalıdır. Fakat çocuğun kendi vücut ağırlığıyla çimde veya yumuşak bir zeminde küçük sıçramalar yaptırılabilir. Halterle yapılacak çalışmalar bu döneminde sonunda vücut ağırlığının 2/3ünü geçmeyecek şekilde yaptırılabilir. Gelişimini tamamlamayan çocuklar ve cinsiyete özgü farklılıklar göz önünde bulundurulmalıdır.
Bu dönemde spora yeni başlayan çocuklar ise reaksiyon çalışmaları, çıkışa bağlı ivmelenme, oyun ve yarışma karakterinde alıştırmalarla çalıştırılması uygundur, çocuklara diğer spor dalları ile ilgili oyunlar (hentbol, basketbol, mini futbol vb.) oynatmak isteğin artmasına ve motorsal özelliklerin gelişmesine olanak sağlayacaktır.
Alıştırma
örnekleri;
A-Reaksiyon sürati için alıştırmalar:
-Akustik sinyalle çıkışlar
-Yavaş tempoyla koşarken komutla aniden diz çekerek koşuya geçiş
-Değişik temel duruşlarda çıkış çalışmaları
-Jogg yaparken ani komutlarla değişik duruşlara geçişler (sırt üstü yatışlar)
-Optik sinyallerle ani çıkışlar
-Salonda değişik sportif oyunlar
B-İvmelenme alıştırmaları:
-30-60 metre deparlanse koşular
-Arttırmalı koşular
-Tempo koşuları (maksimal hızla 60-150 metre arası mesafeler tekrar yüklenme yöntemiyle tam dinlenmeli)
-Stafet koşuları
ERGENLİK
ÇAĞINDA SÜRAT GELİŞİMİ
Bütün sürat özellikleri, sinirsel süreçlerin gösterdiği hareketlere bağlıdır. Bu hareket ergenlik döneminde maksimum değerlerine ulaşır ve gelişimini tamamlar. Reaksiyon sürati konusundaki koşular, yetişkin değerine ulaşırlar. Kızlarda ve erkeklerde gelişim bu döneme kadar eşit sayılabilir. Bu dönemde ise erkeklerde hızlı bir gelişim farklılığı ortaya çıkmasına karşın kızlarda gelişim daha yavaş ilerlemeye başlar.
Branşlaşmanın kendine gösterdiği ve özel sürat dalının seçilmeye başlanması ile dala özgü yüklenmelerin başladığı dönemdir. İnterval yüklenmeler, kuvvet çalışmaları, süratte devamlılık antrenmanlarının başladığı bu dönemde çok dikkatli olunmalıdır. Yorgunluğun aşırı (yıpratıcı) oluşumu engellenmelidir.
Performansın belirleyici etkisi olarak süratte devamlılık antrenmanı haftada bir ünite yer verilmelidir. 2. ergenlik döneminde sayı arttırılabilir. Bu antrenmanlar yaptırılırken şunu unutmamak gerekir Çocuklar büyüklerin birer kopyaları değildir, onların antrenmanlarının azaltarak yaptırılması doğru değildir. Kendilerine, yaşlarına, gelişmelerine ve cinsiyetlerine göre yüklenme yoğunluğu, şiddeti ve antrenman şekilleri oluşturulmalıdır. Maksimum halter çalışmasından kaçınılmalıdır.
Alıştırma örnekleri;
-Reaksiyon çalışmaları
-ivmeleme çalışmaları
-çabuk kuvvet çalışmaları (halterle veya vücut ağırlığı ile)
-maksimum sürat çalışmaları
-süratte devamlılık çalışmaları
*Sıralı sprint koşuları (30-40-50 m)
*Tepe koşuları (%5 eğimli 40-80m arası)
*Merdiven çalışması
*İnterval sprint koşuları (250m>>>100m %90+50m%70+100m%90)
*Stafet çalışmaları
*Fartlek koşuları (genel antrenman döneminde olabilir)
*Hız varyasyonu
*Elastik kas çalışması
ÖNERİLER:
*Çocuklarla yapılan çalışmalarda sürat bariyerinden kurtulmak için:
-Alıştırmalarda çeşitlemeye gidilmeli
-Özellikle ergenlik döneminde çabuk kuvvet çalışmaları yapılmalı
*Sakatlıklardan korunmak için yeterince ısınma ve ön yüklenmeler yapılmalı (arttırmalar)
*Yüklenmelerden sonra yeterince dinlenme (2-5dk) verilmeli ve bu esnada gerdirme yapılmalıdır.
*Yüklenme submaksimalden maksimala doğru ilerlemeli
*Hareketler basitten karmaşığa doğru olmalı
*Sürat çalışmaları birim antrenmanın ilk yarısında uygulanmalı
*Uygun teknik çalışmalarını destekleyici oyunlar oynatılmalı
*Çocuğa antrenmanın yanında kişilik gelişimini sağlayıcı faaliyetler yaptırılmalı
*Gelişimlerini tamamlamaları sağlanmalı, erken branşlaşma ve başarının sağlanmasından kaçınılmalıdır.