ANA SAYFA

ÇOCUKLARA YÖNELİK YARIŞMA ORGANİZASYONLARI

“Atletizm Branşlarında Yaş Gruplarına Özgü Düzenlemeler”

Yard.Doç.Dr Ercan HASLOFÇA – Öğr.Gör. Sedat TÜRKMEN

Ege Üniversitesi BESYO

Çocuklara yönelik yarışma etkinlikleri çok hassas ve önemli bir yere sahiptir. Yarışmaların içeriği çocukların gelişim özelliklerine uygun olmak zorundadır. Çocuklar için uygun yarışma sistemi olduğu sürece, antrenör ve öğretmenlerin çocukları başarıya ulaştırmak için çalıştırmaları, onlara zarar vermez. Ancak hatırlanması gereken konu; "çocukların küçültülmüş yetişkinler" olmadığıdır.

Çocukların okullarının yanı sıra kulüpler adına yarışmalara katılması, ya da antrenörün başarısını kanıtlama arzusu onları kısa sürede iyi birer yarışmacı haline getirebilir. Bu konuda en önemli görev antrenör ve beden eğitimi öğretmenlerine düşmektedir. Antrenör ve öğretmenler, hırslarını bir kenara bırakarak her bireyin niteliklerine göre ne zaman yarışmalara katılacakları konusunda yönlendirici olmalıdırlar. Branşların yapısı, teknik şartları ve uygulama biçimi belirlenirken, yaş gruplarının özellikleri göz önüne alınmalıdır.

Fiziksel efora uyum ve performansı arttırma yeteneği, çocuk ve yetişkinlerde aynı olmakla birlikte, büyüyen ve gelişen çocuk organizmasının bazı sınırlayıcı özellikleri bulunmaktadır. Tablo 1’de çocuk ve gençlerin biyomotor yeteneklerine ait özelliklerin, biyolojik temelleriyle, bu özelliklerin etkili olduğu branşlar görülmektedir.

Tablo 1: Çocukların Biyomotor Yeteneklerinin Biyolojik Temelleri ve Etkili Olduğu

Bazı Branşlar

Sportif Verim İçin Çocuğun Biyolojik Ön Şartları
Motorik Yetenek	Süre	Belirleyici Sistem	Tehlikeli Bölgeler	Spor Örneği	Uyum
Kuvvet	<5”	Kas (Kontraktil)	Kıkırdak, Kemik	Halter Çal., Sıçramalar	0
Sürat	<15”	Enerji Sağlama (alactic %95)	Kas	100 m	+
Süratte Devamlılık	<1'	Anaerob Enerji (Lactic + Alactic) >%90	Katabol (Katecholamine)	400 m	0
Kısa Süreli Devamlılık	1’-5’	%50-70 Aerob + %30-50 Anaerob Enerji	Vejetatif	1500 m	+
Orta Süreli Devamlılık	5'-30'	%80-90 Aerob + %10-20 Anaerob Enerji	Kirişler	5000 m	++
Uzun Süreli Devamlılık	>30’	%95 Aerob + %5 Anaerob Enerji	-	Maraton	++
Koordinasyon	-	Nöromusculer	-	Cimnastik	++
Hareketlilik	-	Kiriş / Bandlar	Eklem	Cimnastik	++

Çocuklar, yetişkinlere karşın, fizyolojik uyumlu olmayan yüklenmelerden doğacak olan sakatlıklardan daha çok etkilenirler. Pasif hareket öğeleri olan kemiklerin, kıkırdakların, tendon ve bağların yük taşıyabilme özelliği bireysel farklılıklar gösterir. Bu ögeler, optimal yüklenmeye zamanla uyum sağlarsa da, bu uyumun süresi, aktif hareket öğeleri olan kasların uyum süresine eşit değildir. Antrenman uyaranlarıyla oluşan morfolojik ve fonksiyonel değişiklikler, kaslarda daha birinci haftanın sonunda belirlenebilirken kemikler, kıkırdaklar, tendon ve bağlarda, ancak haftalar sonra belirlenebilmektedir.

Bu nedenle, yaş gruplarına yönelik antrenmanların planlanmasında ve yarışma sıklığının belirlenmesinde pasif hareket öğelerine, uyum için yeterli zaman bırakılmaz ise, aşırı yüklenmeden doğabilecek problemler ortaya çıkabilir.

Çocuklarda sürat koşuları mesafesinin ne kadar olacağı düşünülürken, hız diyagramlarının analiz edilmesi ve anaerobik kapasitelerinin göz önüne alınması gerekmektedir.

m/sn

metre

m/sn

Şekil 1: 9-11 Yaş Kız Çocukların 40m Sprint Koşusundaki Hız Değerleri (m/sn)(Letzelter,1990)

m/sn

m/sn

Şekil 1: 9-11 Yaş Erkek Çocukların 40m Sprint Koşusundaki Hız Değerleri (m/sn)(Letzelter,1990)

Şekilleri analiz ettiğimizde, çocukların maksimal hızlarına., yetişkinlerden çok daha kısa mesafede ulaştığını görmekteyiz. Hızlarındaki negatif ivmelenme de buna paralel olarak daha önce başlamaktadır. Ayrıca çocukların laktik anaerobik kapasitelerinin düşük olması, sprint mesafelerinin gençler ve yetişkinlerden daha kısa olmasını gerektirir. Start ve ivmelenme için 15-25 m'lik bir mesafe, maksimal koşu süratliliği için ise 25-40m arasındaki uzaklıklar uygundur. Toplam sprint mesafesi ise, negatif ivmelenme bölümüyle birlikte, 9-10 yaş için 50m, 11-12 yaş için 60m, 13-15 yaş için 75-80m arasında uygun olmaktadır.

15 saniye ile 1-2 dakika süren egzersizlerde çocukların, laktik anaerobik enerji oluşturmada yetersiz olmaları nedeniyle, laktik asidin yüksek düzeyde oluştuğu 100m-600m arasındaki yarışma branşlarından ve antrenmanlardaki şiddeti yüksek tempo koşularından kaçınmak gerekir. Nabız sayısının 170-180/dakika üzerine çıktığı ve maksimal oksijen kullanımının %80-90'ı aştığı bu tür yüklenmelerde katekolamin (adrenalin, noradrenalin) miktarında 10 katın üzerinde artışlar olmaktadır. Bu da çocuklarda zararlı olan stres hormonlarının yükselmesine neden olur ve laktik asit oluşumuna bağlı olarak anerobik verime ters etkide bulunur. Sonuçta çocuğun yarışma ve antrenman arzusu kaybolur.

Araştırmacılar Klimt ve Betz (1985) kısa süreli dayanıklılık yüklenmeleri (600m-800m) yerine, oksijen alış verişinin yüksek düzeyde olduğu orta süreli dayanıklılık yüklenmelerinin (2000m-3000m) çocuklar için daha uygun olacağı konusunda görüş birliğine varmışlardır. Bir başka araştırmacı Aaken, "mesafe değil, tempo öldürür" sözleriyle bu görüşü desteklemektedir. Çocuklarda aerobik çalışmalar için şiddet eşiği, max.VO2'nin %60-70'i olarak kabul edilir.

Sprint koşuları ve dayanıklılık koşularında olduğu gibi engelli koşular, atlama ve atma branşları da yetişkinlere göre farklı özellikler taşımalıdır. Engelli koşuların yarışmaları erinlik döneminden (12+ yaş) itibaren programa alınmalıdır. Ancak, bu yaş grubu çocukların biyomotor özelliklerine uygun düzenlemeler yapılmalıdır. Engelli koşu sırasında süratin ve ritmin kaybolmaması, kuvvet ve hareketlilik sınırlarının aşılmaması önem taşımaktadır. Bu nedenle, toplam koşu mesafesi, çıkıştan birinci engele kadar olan uzaklık, engellerin ara uzaklıkları ve yükseklikleri yetişkinlerinkinden daha kısa olmalıdır.

10-12 yaşlar arasındaki çocuklar, gelişimlerine uygun olmak şartıyla çabuk kuvvet çalışmalarına hazırdır. Ancak bu yaşlarda iskelet sistemi henüz gelişimini tamamlamamıştır. Ayrıca gövde kasları da yeterince kuvvetli değildir. Çocuklarda kas kuvvetini geliştirmek için şiddet eşiği, maksimalin %60-65'idir. Çalışmalar sonucu maksimal değerlerdeki iyileşmeye bağlı olarak yüklenme eşikleri giderek artar.

Sovyet araştırmacılar, çocuklarda yoğun sıçrama antrenmanlarının, alt ekstremitelerdeki kemiklerin enine ve boyuna gelişmesine olumsuz etkisinin olduğunu saptamışlardır. Bu nedenle, güçlü reaktif sıçramalardan oluşan üçadım atlama yarışması erinlik döneminden önce programa alınmamalıdır. Uzun Atlama branşında performansı belirleyen en önemli etkenler yaklaşma koşusunun ölçüm noktasına en yakın yerden etkili bir sıçramaya bağlanmasıdır. Uzun süreli çalışmalarla kazanılan bu koşu ritmi ve sıçrama becerisi bu yaş grubu çocuklarda henüz yerleşmemiştir. Bu nedenle: yetişkinlerde, sınırlı noktadan ölçülerek 20cm genişlikte belirlenen sıçrama alanı, ilköğretim çağındaki çocuklar için 60cm. genişliğinde ve ayak ucundan ölçme gibi bir toleransa sahip olmalıdır.

Daha önce belirtildiği gibi, erinlik çağından önce omurga, kemikler, eklemler ve bağlar yeterince güçlü değildir. Bu dönemlerde, atma branşlarında kullanılan gülle, disk, cirit ve çekiç gibi aletlerin, uygun şekilde kullanılarak yönlendirilmelerinin zor olduğu görülmektedir. Bu nedenle, erinlik döneminden önce çocuklar için, atma yarışması olarak 80-200gr ağırlığındaki fırlatma topu veya atma roketinin seçilmesi uygun olmaktadır. Fırlatma topu ve roket atma etkinlikleri ile aynı zamanda genel fırlatma becerisi ve cirit atma branşının temel teknik becerilerinin kazandırılması da sağlanabilecektir. Gülle, disk, cirit ve çekiç atma yarışmaları erinlik döneminden itibaren programa alınabilir. Ancak, aletlerin ağırlığı ve ölçüleri yetişkinlerinkinden düşük olmalıdır. Başlangıçta silikon gülle ve çekiçler kullanılabilir.

Özellikle Erinlik döneminde bulunan aynı doğum tarihli çocukların oluşturduğu antrenman ve yarışma gruplarında, gelişim basamaklarının farklı şekilde belirginleşmesi, özel ek problemler getirmektedir. Elde edilen veriler, bu yaş gruplarında organize edilen ulusal şampiyonaların ve hazırlanan en iyi sporcular listelerinin, yalnızca takvim yaşları göz önüne alınarak yapılmasının yanıltıcı olabileceğini göstermektedir. Burada kazanan ve sıralamaya girenler çoğunlukla, biyolojik olarak erken gelişmişler arasından çıkmaktadır. Normal gelişmişler ve geri kalmış olanlar, antropometrik şartlarından dolayı verimli sonuçlar elde edememektedir. Bu durum özellikle atletizm gibi spor dallarında önemli bir rol oynamaktadır.

ANA SAYFA